Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Ł

[[Αρχείο:Latin_alphabet_Łł.svg|δεξιά|250x250εσ]]
Το '''Ł''' (μικρό: '''ł''') είναι ένα γράμμα των [[Δυτικές σλαβικές γλώσσες|δυτικού σλαβικού]] ([[Πολωνικό αλφάβητο|πολωνικά]], [[Κασουβικό αλφάβητο|κασουβικά]] και [[Σορβικό αλφάβητο|σορβικά]]), [[Λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο|λευκορωσικού λατινικού]], [[Ουκρανικό λατινικό αλφάβητο|ουκρανικού λατινικού]], [[Γλώσσα Βιμισόρις|βιμισόρις]], [[Γλώσσα Ναβάχο|ναβάχο]], [[τσιπεγουαϊάν]], [[Γλώσσα Ινούπιακ|ινούπιακ]], [[Γλώσσα Ζούνι|ζούνι]], [[Γλώσσα Χούπα|χούπα]] και [[Γλώσσα Ντογκρίμπ|ντογκρίμπ]] [[Αλφάβητο|αλφάβητων]], πολλών προτεινόμενων αλφάβητων για τη [[νέα βενετική γλώσσα]] και η [[ISO 11940]] ρωμανοποίηση του [[Ταϊλανδικό αλφάβητο|ταϊλανδικού αλφαβήτου]]. Σε σλαβικές γλώσσες, αντιπροσωπεύει τη συνέχιση του [[Πρωτοσλαβική γλώσσα|πρωτοσλαβικού]] μη [[Ουρανικά σύμφωνα|ουρανικού]] {{angbr|L}} (σκούρο L), εκτός από την [[Πολωνική γλώσσα|πολωνική]], [[Κασουβική γλώσσα|κασουβική]] και [[Σορβικές γλώσσες|σορβική]], όπου εξελίχθηκε περαιτέρω σε {{ΔΦΑ|/w/}}. Στις περισσότερες μη ευρωπαϊκές γλώσσες, αντιπροσωπεύει ένα [[Άφωνα οδοντικά και φατνιακά πλευρικά σύμφωνα|άφωνο φατνιακό πλευρικό σύμφωνο]] ή παρόμοιο ήχο.

== Σχήμα συμβόλου ==
[[Αρχείο:Łł-handwriting.png|μικρογραφία|Όρθια επισεσυρμένα γράμματα Ł και ł.]]
Σε κανονικές γραμματοσειρές, το γράμμα έχει γραμμή περίπου στη μέση του κάθετου στελέχους, διασχίζοντας το σε γωνία μεταξύ 70 ° και 45 °, ποτέ οριζόντια. Σε [[επισεσυρμένη γραφή]] και γραμματοσειρές που τη μιμούνται, το κεφαλαίο γράμμα έχει μια οριζόντια πινελιά στη μέση και μοιάζει πολύ με το σύμβολο της [[Λίρα Αγγλίας|λίρας]] (£). Στην πεζή επισεσυρμένη γραφή, η γραμμή είναι επίσης οριζόντια και τοποθετείται στο πάνω μέρος του γράμματος αντί να περνά από τη μέση του στελέχους, κάτι που δεν θα μπορούσε να διακριθεί από το γράμμα t. Η γραμμή είναι είτε ευθεία είτε ελαφρώς κυματιστή, ανάλογα με το στυλ. Σε αντίθεση με το {{angbr|l}}, το γράμμα {{angbr|ł}} είναι συνήθως γραμμένο χωρίς αισθητό βρόχο στην κορυφή. Τα περισσότερα διαθέσιμα στο κοινό πολύγλωσσα καλλιγραφικά τα τυπογραφικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων και των εμπορικών, διαθέτουν ένα εσφαλμένη σύμβολο για το {{angbr|ł}}.<ref name="Adam Twardoch">{{Cite web|url=http://www.twardoch.com/download/polishhowto/stroke.html|title=Kreska ukośna|author=Άνταμ Τβάρντοχ|authorlink=Άνταμ Τβάρντοχ|ημερομηνία=2009-03-09|website=Polish Diacritics: how to?|accessdate=2015-10-01}}</ref>

Μια σπάνια παραλλαγή του συμβόλου ł είναι μια ευθεία διπλή ł λιγκατούρα, που χρησιμοποιείται σε λέξεις όπως οι  ''Jagiełło'', ''Radziwiłł'' ή ''Ałłach'' (αρχαϊκό: [[Αλλάχ]]), όπου οι γραμμές στην κορυφή των γραμμάτων ενώνονται σε μία μονή γραμμή.<ref name="Adam Twardoch"/>

== Πολωνική γλώσσα ==
Στην πολωνική γλώσσα, το {{angbr|Ł}} χρησιμοποιείται για να διακρίνει το ιστορικά σκούρο (υπερωικό) L από το καθαρό L. Το πολωνικό {{angbr|Ł}} ακούγεται το ίδιο με το αγγλικό {{angbr|W}}, όπως στη λέξη ''water'' («''νερό»,'' εκτός από τους γηραιότερους ομιλητές σε ορισμένες ανατολικές διαλέκτους, όπου εξακολουθεί να ακούγεται υπερωικό).

Το 1440, ο [[Γιάκουμπ Παρκοσόβιτς]] πρότεινε ένα γράμμα που μοιάζει με<math>\ \ell</math> για να αντιπροσωπεύσει το καθαρό L. Για το σκοτεινό L πρότεινε το «l» με μία γραμμή να τέμνει στην αντίθετη κατεύθυνση με τη σύγχρονη έκδοση. Το τελευταίο παρουσιάστηκε το 1514–1515 από τον [[Στανίσουαφ Ζαμπορόφσκι]] στο βιβλίο του ''Orthographia seu modus recte scribendi et legendi Polonicum idioma quam utilissimus''. Το L με γραμμή αρχικά αντιπροσώπευε μια υπερωική φατνιακή πλευρική προσέγγιση {{ΔΦΑ|[ɫ]}},<ref>{{Cite book|title=A New Polish Grammar|first=Τζόσεφ Άντριου|last=Τέσλαρ|first2=Γιαντβίγκα|last2=Τέσλαρ|publisher=Oliver & Boyd|year=1962|edition=8η έκδοση, αναθεωρημένη|location=[[Εδιμβούργο]]|pages=4–5|quote="ł = English l hard, dental ; ... It is true, of course, that the majority of Poles nowadays pronounce this sound with the lips, exactly like the English '''w'''. But this is a careless pronunciation leading eventually to the disappearance of a sound typically Polish (and Russian also ; it has already disappeared from the other Slavonic languages, Czech and Serbian) ... In articulating '''l''', your tongue ... projects considerably beyond the horizontal line separating the gums from the teeth and touches the gums or the palate. To pronounce '''ł''' ... the tongue should be held flat and rigid in the bottom of the mouth with the tip just bent upwards sufficiently to touch the edge of the front upper teeth. (On no account should the tongue extend beyond the line separating the teeth from the gums.) Holding the tongue rigidly in this position, a speaker should then pronounce one of the vowels '''a''', '''o''' or '''u''', consciously dropping the tongue on each occasion, to obtain the hard '''ł''' quite distinct from the soft '''l'''."}}</ref> μια προφορά που διατηρείται στο ανατολικό τμήμα της Πολωνίας<ref>{{Cite book|title=First Year Polish|first=Όσκαρ Ε.|last=Σουάν|publisher=Slavica Publishers|year=1983|edition=2η έκδοση, αναθεωρημένη και αναπτυγμένη|location=Κολούμπους|page=xix|quote="ł (so-called barrel l) is not pronounced like an <u>l</u> except in Eastern dialects and, increasingly infrequently, in stage pronunciation. It is most often pronounced like English <u>w</u> in <u>way</u>, <u>how</u>. "<u>ł</u>eb, da<u>ł</u>a, by<u>ł</u>, pi<u>ł</u>ka."}}</ref> και μεταξύ της πολωνικής μειονότητας στη [[Λιθουανία]], τη [[Λευκορωσία]] και την [[Ουκρανία]]. Αυτή η προφορά είναι παρόμοια με το [[Ρωσική γλώσσα|ρωσικό]] μη ουρανικό ([[Л]]) σε γηγενείς λέξεις και γραμματικές μορφές.

Στα σύγχρονα πολωνικά, το Ł προφέρεται συνήθως {{ΔΦΑ|/w/}} (ακριβώς όπως το '''w''' στα αγγλικά ως σύμφωνο, όπως στη λέξη ''wet'').<ref>{{Cite book|title=Colloquial Polish|first=Μ. Γ.|last=Μάζουρ|publisher=Routledge|year=1983|location=Λονδίνο|page=5|quote="The sounds below exist in English but are pronounced or rendered differently: '''c''' ... '''h'''[, ] '''ch''' ... '''j''' ... '''ł''' as '''w''' in '''w'''et[, ] łach ład słowo[; ] '''r''' ... '''w'''"}}</ref> Αυτή η προφορά εμφανίστηκε για πρώτη φορά μεταξύ των πολωνικών κατώτερων τάξεων τον 16ο αιώνα. Θεωρήθηκε μία απολίτιστη προφορά από τις ανώτερες τάξεις (οι οποίοι πρόφεραν το {{angbr|Ł}} ως {{ΔΦΑ|/ɫ/}}) μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, όταν η διάκριση αυτή σταδιακά άρχισε να εξασθενεί. 

Η μετάβαση από το {{ΔΦΑ|[ɫ]}} σε {{ΔΦΑ|[w]}} στα πολωνικά έχει επηρεάσει όλες τις περιπτώσεις του σκούρου L, ακόμη και αρχικά λέξεων ή σε μεσοδιαστήματα λέξεων, π.χ. το ''ładny'' («όμορφο, ωραίο») προφέρεται {{ΔΦΑ|[ˈwadnɨ]}}, το ''słowo'' («λέξη») προφέρεται {{ΔΦΑ|[ˈswɔvɔ]}} και το ''ciało'' («σώμα») προφέρεται {{ΔΦΑ|[ˈtɕawɔ]}}. Το Ł εναλλάσσεται συχνά με το καθαρό L, όπως οι [[Αριθμός (γραμματική)|πληθυντικές μορφές]] των [[Επίθετο|επίθετων]] και των ρημάτων στον παρελθοντικό χρόνο, που σχετίζονται με αρσενικά προσωπικά ουσιαστικά, π.χ. ''mały'' → ''mali'' ({{ΔΦΑ|[ˈmawɨ]}} → {{ΔΦΑ|[ˈmali]}}). Η εναλλαγή είναι επίσης συχνή στην [[κλίση των ουσιαστικών]], π.χ. από [[ονομαστική]] σε [[Τοπική πτώση|τοπική]], ''tło'' → ''na tle'' {{ΔΦΑ|[twɔ]}} ({{ΔΦΑ|[twɔ]}} → {{ΔΦΑ|[naˈtlɛ]}}).

Το πολωνικό τελικό Ł αντιστοιχεί επίσης συχνά στο [[Ουκρανική γλώσσα|ουκρανικό]] τελικό λέξης {{angbr|В}} ([[Βε (κυριλλικά)|Βε στα κυριλλικά]]) και το [[Λευκορωσική γλώσσα|λευκορωσικό]] {{angbr|Ў}} ([[Βραχύ ου|Βραχύ ου στα κυριλλικά]]). Έτσι, το «αυτός έδωσε» είναι «dał» στα πολωνικά, «дав» στα ουκρανικά, «даў» στα λευκορωσικά (όλα προφέρονται {{ΔΦΑ|[daw]}}), αλλά «дал» {{ΔΦΑ|[daɫ]}} στα ρωσικά.

=== Παραδείγματα ===
Ιστορικές μορφές:

* Kazimierz Pu'''ł'''aski ([[Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο|IPA]]: [kaˈʑimjɛʂ puˈwaskʲi], Καζίμιες Πουουάσκι), γνωστός ως [[Κάσιμιρ Πουλάσκι]], [[Πολωνοί|Πολωνός]] στρατιώτης και διοικητής, στρατηγός ταξιαρχίας στο ιππικό του Ηπειρωτικού Στρατού των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της [[Αμερικανική Επανάσταση|Αμερικανικής Επανάστασης]]
* Ignacy '''Ł'''ukasiewicz (IPA: [iɡˈnatsɨ wukaˈɕɛvitʂ], [[Ιγκνάτσι Λουκασιέβιτς]]), ο εφευρέτης της σύγχρονης [[Λάμπα κηροζίνης|λάμπας κηροζίνης]]
* Jan '''Ł'''ukasiewicz  (IPA: [ˈjan wukaˈɕɛvitʂ], [[Γιαν Γουκασιέβιτς]]), ο εφευρέτης της [[Πολωνική σημειογραφία|πολωνικής σημειογραφίας]]
* Wis'''ł'''awa Szymborska (IPA: [viˈswava ʂɨmˈbɔrska], [[Βισουάβα Σιμπόρσκα]]), Πολωνή [[Ποιητής|ποιήτρια]] και αποδέκτης του [[Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας|Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας]] του 1996
* Lech Wa'''ł'''ęsa (IPA: [ˈlɛx vaˈwɛ̃sa], [[Λεχ Βαλέσα|Λεχ Βαουένσα]]), Πολωνός συνδικαλιστής ηγέτης και [[Πρόεδρος της Πολωνίας|πρώην Πρόεδρος της Πολωνίας]]
* Stanis'''ł'''aw Lem (IPA: [staˈɲiswaf ˈlɛm], [[Στανίσουαφ Λεμ]]), Πολωνός συγγραφέας [[Επιστημονική φαντασία|επιστημονικής φαντασίας]], [[φιλοσοφία]]ς και [[σάτιρα]]ς και εκπαιδευμένος [[Ιατρός|γιατρός]]
* Mieczys'''ł'''aw Weinberg ([[Μιετσίσουαφ Βάινμπεργκ]]), Σοβιετικός συνθέτης πολωνικής καταγωγής
* Witold Lutos'''ł'''awski ([[Βίτολντ Λουτοσουάφσκι]]), Πολωνός συνθέτης
* Wac'''ł'''aw Sierpiński (IPA:[ˈvat͡swaf fraɲˈt͡ɕiʂɛk ɕɛrˈpij̃skʲi], [[Βάτσουαφ Σιερπίνσκι]]), Πολωνός [[μαθηματικός]]

Μερικά παραδείγματα λέξεων με «ł»:

* W'''ł'''adys'''ł'''aw ([[Βουαντίσουαφ]])
* Wis'''ł'''a (''«Βίσουα''», [[Βιστούλας]])
* '''Ł'''ódź («''Γουτς''», [[Λοτζ]])
* '''Ł'''ukasz («''Γούκας»'', Λουκάς)
* Micha'''ł''' («''[[Μίχαου]]''», Μιχάλης)
* Z'''ł'''oty («''ζουότι''», ζλότι/χρυσό)

Σε περιβάλλοντα όπου το Ł δεν είναι άμεσα διαθέσιμο ως σύμβολο, χρησιμοποιείται το βασικό L. Έτσι, το επώνυμο «Małecki» γράφεται «Malecki» σε μια ξένη χώρα. Ομοίως, η γραμμή παραλείπεται μερικές φορές στο [[διαδίκτυο]], όπως μπορεί να συμβεί με όλα τα γράμματα με διακριτικά. Η αφαίρεση του διακριτικού δεν εμποδίζει την επικοινωνία για τους φυσικούς ομιλητές.

Τη δεκαετία του 1980, όταν ορισμένοι υπολογιστές που ήταν διαθέσιμοι στην Πολωνία δεν διέθεταν πολωνικά διακριτικά, ήταν συνήθης πρακτική να χρησιμοποιείται το σύμβολο της στερλίνας (£) για το Ł. Αυτή η πρακτική έπαυσε μόλις οι υπολογιστές που βασίζονται σε [[DOS]] και [[Mac]] ήρθαν με μια σελίδα κώδικα για τέτοιους χαρακτήρες.

== Άλλες γλώσσες ==
Στο [[λευκορωσικό λατινικό αλφάβητο]] Łacinka (τόσο στην έκδοση του 1929<ref>{{Cite book|title=Беларуская граматыка для школ. – Вільня|first=Б.|last=Тарашкевіч|publisher=Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929 ; Мн. : «Народная асвета»|year=1991|edition=Выданьне пятае пераробленае і пашыранае}}</ref> όσο και του 1962<ref>{{Cite book|title=Які мае быць парадак літараў беларускае абэцады|first=Ян|last=Станкевіч|year=1962}}</ref><ref>{{Cite book|title=Збор твораў у двух тамах|first=Ян|last=Станкевіч|publisher=Энцыклапедыкс|isbn=985-6599-46-6|year=2002|volume=2}}</ref>), το {{angbr|Ł}} αντιστοιχεί στοε κυριλλικό {{angbr|Л}} και κανονικά προφέρεται {{ΔΦΑ|/ɫ/}} (σχεδόν ακριβώς όπως στην αγγλική λέξη ''pull)''.

Στη [[γλώσσα Ναβάχο]], το {{angbr|Ł}} χρησιμοποιείται για άφωνα φατνιακά πλευρικά σύμφωνα {{ΔΦΑ|/ɬ/}}, όπως το [[Ll|ουαλικό διπλό L]].<ref>{{Cite book|title=Concise Compendium of the World's Languages|first=Τζορτζ Λ.|last=Κάμπελ|publisher=Routledge|year=1995|location=Λονδίνο|page=354}}</ref>

Κατά τη σύνταξη του [[Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο|Διεθνούς Φωνητικού Αλφαβήτου]] για ορισμένες [[Βόρειες γερμανικές γλώσσες|σκανδιναβικές]] διαλέκτους οι οποίες περιλαμβάνουν την προφορά ενός φωνητικού ανακεκαμμένου {{ΔΦΑ|/ɽ/}} π.χ. στις [[Νορβηγική φωνολογία|ανατολικές νορβηγικές διαλέκτους]], οι συγγραφείς μπορούν να χρησιμοποιούν το {{angbr|Ł}}.

== Χρήση σε υπολογιστές ==
Οι κώδικες σημείων [[Unicode]] για το γράμμα είναι U+0142 για το πεζό και U+0141 για το κεφαλαίο.<ref>{{Cite web|url=https://www.fileformat.info/info/unicode/char/0142/index.htm|title=Unicode Character 'LATIN SMALL LETTER L WITH STROKE' (U+0142)|publisher=FileFormat.info|accessdate=2007-12-20}}</ref> Στο σύστημα στοιχειοθεσίας [[LaTeX]] τα {{angbr|Ł}} και {{angbr|ł}} μπορούν να στοιχειοθετηθούν με τις εντολές \L{} και \l{}, αντίστοιχα. Οι κώδικες [[HTML]] είναι &#x26;#0321; και &#x26;#0322; για {{angbr|Ł}} και {{angbr|ł}} αντίστοιχα.
{| class="wikitable" style="text-align:right"
| align="left" |'''Χαρακτήρας'''
| colspan="2" align="center" |'''Ł'''
| colspan="2" align="center" |'''ł'''
|- align="center"
| align="left" | '''Όνομα Unicode'''
| colspan="2" |<small>ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΓΡΑΜΜΑL ΜΕ ΓΡΑΜΜΗ</small>
| colspan="2" |<small>ΛΑΤΙΝΙΚΟ ΠΕΖΟ ΓΡΑΜΜΑL ΜΕ ΓΡΑΜΜΗ</small>
|-
| align="left" | '''Κωδικοποίηση χαρακτήρων'''
| δεκαδικός
|hex
| δεκαδικός
|hex
|-
| align="left" | [[Unicode]]
| 321
| 0141
| 322
| 0142
|-
| align="left" | [[UTF-8]]
| 197 129
| 0xC5 0x81
| 197 130
| 0xC5 0x82
|-
| align="left" | [[Αριθμητική αναφορά χαρακτήρων]]
|&#x26;#321;
|&#x26;#x0141;
|&#x26;#322;
|&#x26;#x0142;
|-
| align="left" | CP 852
| 157
| 9D
| 136
| 88
|-
| align="left" | CP 775
| 173
|AD
| 136
| 88
|-
| align="left" | [[Κωδικοποίηση Mazovia|Mazovia]]
| 156
| 9C
| 146
| 92
|-
| align="left" | [[Windows-1250]], [[ISO/IEC 8859-2]]
| 163
| Α3
| 179
| Β3
|-
| align="left" | [[Windows-1257]], [[ISO/IEC 8859-13]]
| 217
|D9
| 249
| F9
|-
| align="left" | [[Κωδικοποίηση Mac OS Κεντρικής Ευρώπης|Mac Κεντρικής Ευρώπης]]
| 252
| FC
| 184
| Β8
|}

== Litecoin ==
Το σύμβολο Ł συσχετίζεται συχνά με το [[κρυπτονόμισμα]] [[Litecoin]]. Αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη και πιο κοινή ονομασία του Litecoin.

== Παραπομπές ==
<references />

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{Commons category|Ł}}
* [http://www.twardoch.com/download/polishhowto/stroke.html Kreska ukośna] στο ''Polish Diacritics: How to?'', από τον Άνταμ Τβάρτνοχ, εκπρόσωπο της [[Πολωνία|πολωνικής]] χώρας στο [[ATypI]]
{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:}}
[[Κατηγορία:Φωνητικά σύμβολα μεταγραφής]]
[[Κατηγορία:Πολωνική γλώσσα]]
[[Κατηγορία:Λευκορωσική γλώσσα]]
[[Κατηγορία:Γλώσσα Ναβάχο]]
[[Κατηγορία:Λατινικά γράμματα με διακριτικά]]
[[Κατηγορία:Ειδικά πολωνικά γράμματα]]