Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Βηρύλλιο

{{Πληροφορίες χημικού στοιχείου
<!--Θέση του στοιχείου στον περιοδικό πίνακα-->
|αριστερά                     =[[Λίθιο]]
|δεξιά                        =[[Βόριο]]
|πάνω                         =- 
|κάτω                         =[[Μαγνήσιο|Mg]]
<!-----Κυρίως πληροφορίες----->
|χρώμα                        =#ffdead
|στοιχείο= Βηρύλλιο
|πίνακας= Be-140g.jpg
|εικόνα= Electron_shell_004_Beryllium.svg
|λεζάντα= Κατανομή ηλεκτρονίων ανά στοιβάδα στο Βυρήλλιο
|εικόνα2= Be-140g.jpg
|λεζάντα2= Βηρύλλιο
|όνομα= Βηρύλλιο
|σύμβολο= Be
|ατομικός αριθμός= 4
|κατηγορία= [[μέταλλα]]
|ομάδα=2
|περίοδος=2
|τομέας=s
|σχετική ατομική μάζα= 9,012182(3)
|φυσική κατάσταση= στερεό γκρι ατσαλιού μέταλλο
|ηλεκτρονική διαμόρφωση=1s<sup>2</sup> 2s<sup>2</sup>
|EINECS=
|CAS numb=7440-41-7
|ατομική ακτίνα=112 pm
|ομοιοπολική ακτίνα=96±3 pm
|ηλεκτραρνητικότητα=1,57
|αριθμοί οξείδωσης=1,2
|ενέργειες ιονισμού=1η: 899,5 kJ·mol−1 <br />2η: 1757,1 kJ·mol−1 <br />3η: 14848,7 kJ·mol−1
|κρυσταλλικό σύστημα= 
|κρυσταλλικό πλέγμα=
|σημείο τήξης=1287 °C
|σημείο βρασμού=2469 °C 
|πυκνότητα=1850 kg/m<sup>3</sup> (20 °C)<br />1690 kg/m<sup>3</sup> ([[υγρό]] στους 1287 °C)
|ενθαλπία τήξης=12,2 KJ/mol
|ενθαλπία εξάτμισης=297 KJ/mol
|ειδική θερμοχωρητικότητα=16,443 J/(mol·K)
|μαγνητική συμπεριφορά=διαμαγνητικό
|ειδική ηλεκτρική αντίσταση=36 nΩ·m (20 °C)
|ειδική ηλεκτρική αγωγιμότητα =	
|ειδική θερμική αγωγιμότητα=200 W/(m·K) 
|σκληρότητα Mohs=5,5
|σκληρότητα Vickers=1.670 MPa
|σκληρότητα Brinell=600 MPa
|μέτρο ελαστικότητας=287 GPa
|μέτρο ολίσθησης=
|μέτρο ελαστικότητας όγκου=
|λόγος Poison=0,032
|ταχύτητα του ήχου=12.870 m/s (20 °C)
}}

Το '''βηρύλλιο''' είναι το [[χημικά στοιχεία|χημικό στοιχείο]] με σύμβολο '''Be''' και [[ατομικός αριθμός|ατομικό αριθμό]] [[4 (αριθμός)|4]]. Έχει (κανονική) [[τήξη|θερμοκρασία τήξης]] 1278 [[Κλίμακα Κελσίου|°C]] και [[βρασμός|θερμοκρασία βρασμού]] 2970 °C. Το βηρύλλιο που παράγεται από τα [[άστρο|άστρα]] είναι σχετικά βραχύβιο, οπότε κατά συνέπεια συμβαίνει να είναι σχετικά σπάνιο χημικό στοιχείο, τόσο στο [[σύμπαν]] όσο και στο [[Γήινος φλοιός|φλοιό]] της [[Γη]]ς. Είναι [[χημικό σθένος|δισθενές]] στοιχείο, που στη [[φύση]] υπάρχει μόνο σε [[ορυκτά]], τα οποία είναι [[χημική ένωση|χημικές ενώσεις]] του με άλλα χημικά στοιχεία. Μεταξύ άλλων, υπάρχουν αξιοσημείωτοι [[πολύτιμος λίθος|πολύτιμοι λίθοι]] που περιέχουν βηρύλλιο, όπως ο [[βήρυλλος]], το [[σμαράγδι]] και ο [[χρυσοβήρυλλος]]. Ως ελεύθερο [[μέταλλα|μέταλλο]], στις «[[Κανονικές συνθήκες|κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος]]», δηλαδή σε [[θερμοκρασία]] 25°C και υπό [[πίεση]] 1 [[Ατμόσφαιρα (μονάδα)|atm]], το βηρύλλιο είναι ένα [[στερεό]] γκρίζο σαν το [[Χάλυβας|ατσάλι]], ισχυρό, ελαφρύ, εύθραυστο και τοξικό [[μέταλλο]], που ανήκει στις [[αλκαλικές γαίες]]. Παλαιότερα στη [[Γαλλία]] το στοιχείο αυτό αναφέρονταν με το όνομα «γλυκίνιο».

Το βηρύλλιο αυξάνει τη [[Σκληρότητα υλικών|σκληρότητα]] και την αντίσταση στη [[διάβρωση]], όταν σχηματίζει [[κράμα]]τα με το [[αλουμίνιο]], το [[κοβάλτιο]], το [[χαλκός|χαλκό]] (αξιοσημείωτο είναι το κράμα [[χαλκοβηρύλλιο]]), το [[σίδηρος|σίδηρο]] και το [[νικέλιο]]<ref name=deGruyter>Jakubke, Hans-Dieter; Jeschkeit, Hans, eds. (1994). Concise Encyclopedia Chemistry. trans. rev. Eagleson, Mary. Berlin: Walter de Gruyter.</ref>. Σε δομικές εφαρμογές, το βηρύλλιο έχει υψηλή [[καμπτική ακαμψία]], [[θερμική σταθερότητα]], [[θερμική αγωγιμότητα]] και χαμηλή [[πυκνότητα]], ιδιότητες που το κάνουν ένα υψηλής ποιότητας υλικό για [[αεροδιαστημική|αεροδιαστημικές εφαρμογές]], όπως υψηλής [[Ταχύτητα|ταχύτητας]] [[αεροπλάνο|αεροσκάφη]], [[αυτοκατευθυνόμενο βλήμα|αυτοκατευθυνόμενα βλήματα]], [[διαστημικό όχημα|διαστημικά οχήματα]] και [[τηλεπικοινωνιακός δορυφόρος|τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους]]<ref name=deGruyter/>. Εξαιτίας της σχετικά μικρής του πυκνότητας και [[ατομικό βάρος|ατομικής μάζας]] του, το βηρύλλιο είναι σχετικά διαφανές στις [[ακτίνες Χ]], και τις άλλες μορφές [[ιονίζουσα ακτινοβολία|ιονίζουσας ακτινοβολίας]], και γι' αυτό, είναι πολύ συνηθισμένο «υλικό παράθυρο» για εξοπλισμό ακτίνων Χ και [[πειράματα φυσικής σωματιδίων]]<ref name=deGruyter/>. Η υψηλή θερμική αγωγιμότητα του βηρυλλίου και του [[οξείδιο του βηρυλλίου|οξείδιου του βηρυλλίου]] (BeO) οδήγησαν στο να χρησιμοποιηθεί σε εφαρμογές [[μεταφορά θερμότητας|μεταφοράς]] και [[βύθιση θερμότητας|βύθισης θερμότητας]].

Η εμπορική χρήση του βηρυλλίου παρουσιάζει τεχνικές προκλήσεις, εξαιτίας της [[τοξικότητα]]ς (ιδιαίτερα με [[Αναπνοή|εισπνοή]]) της σκόνης που το περιέχει. Το βηρύλλιο είναι διαβρωτικό για τους [[Ιστός (βιολογία)|ιστούς]] και μπορεί να προκαλέσει μια χρόνια και επικίνδυνη για τη ζωή του θύματος [[αλλεργία|αλλεργική]] ασθένεια που ονομάζεται [[βηρυλλίωση]], σε κάποια από τα άτομα που έρχονται σε επαφή μαζί του.<ref>Puchta, Ralph (2011). "A brighter beryllium". Nature Chemistry 3 (5): 416. Bibcode 2011NatCh...3..416P. doi:10.1038/nchem.1033. PMID 21505503.</ref> Το βηρύλλιο είναι άγνωστο αν είναι απαραίτητο ή έστω χρήσιμο για κάποια γνωστή [[φυτά|φυτική]] ή [[ζώα|ζωική]] [[ζωή|μορφή ζωής]].

== Ονομασία ==
Το όνομα του στοιχείου προέρχεται από την [[βήρυλλος|βήρυλλο]], το πυριτικό ορυκτό του βηρυλλίου, του οποίου αποτελεί ένα από τα κυριότερα μεταλλεύματα. Αρχικά το στοιχείο ανακαλύφθηκε από τον Βωκελέν (Vauquelin) το 1798<ref>{{cite journal|journal=Annales de Chimie| first=Louis-Nicolas|last=Vauquelin|title=De l'Aiguemarine, ou Béril; et découverie d'une terre nouvelle dans cette pierre|trans-title=Aquamarine or beryl; and discovery of a new earth in this stone | date=1798| volume=26|pages=155–169|url=https://books.google.com/books?id=dB8AAAAAMAAJ&pg=RA1-PA155}}</ref>. Οι συντάκτες του περιοδικού Annales de Chimie et de Physique ονόμασαν το νέο στοιχείο «glucine» λόγω του ότι κάποιες από τις ενώσεις του έχουν γλυκιά γεύση<ref>Σε μια σημείωση στη [https://books.google.com/books?id=dB8AAAAAMAAJ&pg=RA1-PA169#v=onepage&q&f=false σελίδα 169] του (Vauquelin, 1798), οι σνυτάκτες έγραψαν:  "(1)  La propriété la plus caractéristique de cette terre, confirmée par les dernières expériences de notre collègue, étant de former des sels d'une saveur sucrée, nous proposons de l'appeler ''glucine'', de γλυχυς, ''doux'', γλυχύ, ''vin doux'', γλυχαιτω, ''rendre doux'' … ''Note des Rédacteurs''."  ((1)  Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό αυτής της γαίας, επιβεβαιώνεται από τα πρόσφατα πειράματα του συναδέλφου μας  [Vauquelin], είναι ότι σχηματίζει άλατα με γλυκιά γεύση, προτείνουμε να ονομαστεί ''glucine'' από το γλυχυς, ''sweet'', γλυχύ, ''sweet wine'', γλυχαιτω, ''to make sweet'' … ''Σημείωση των συντακτών''.)</ref>. Ο Κλάπροθ (Klaproth) προτίμησε το όνομα «beryllina» δεδομένου ότι και ενώσεις της ύττριας (yttria - οξείδιο του υττρίου) έχουν γλυκιά γεύση.<ref>Klaproth, Martin Heinrich, ''Beitrage zur Chemischen Kenntniss der Mineralkörper'' (Συνεισφορά στη χημική γνώση ορυκτών συστατικών), vol. 3, (Berlin, (Germany):  Heinrich August Rottmann, 1802), [https://books.google.com/books?id=8A8KAAAAIAAJ&pg=PA78#v=onepage&q&f=false σελίδες 78-79]:  "Als Vauquelin der von ihm im Beryll und Smaragd entdeckten neuen Erde, wegen ihrer Eigenschaft, süsse Mittelsalze zu bilden, den Namen ''Glykine'', ''Süsserde'', beilegte, erwartete er wohl nicht, dass sich bald nachher eine anderweitige Erde finden würde, welche mit völlig gleichem Rechte Anspruch an diesen Namen machen können.  Um daher keine Verwechselung derselben mit der Yttererde zu veranlassen, würde es vielleicht gerathen seyn, jenen Namen ''Glykine'' aufzugeben, und durch Beryllerde (''Beryllina'') zu ersetzen; welche Namensveränderung auch bereits vom Hrn. Prof. Link, und zwar aus dem Grunde empfohlen worden, weil schon ein Pflanzengeschlecht ''Glycine'' vorhanden ist."  (Όταν ο Vauquelin απέδωσε -- λόγω της ιδιότητάς της του σχηματισμού γλυκών αλάτων -- το όνομα ''glycine'', δηλαδή ''γλυκιά γαία'', στη νέα γαία που ανακαλύφθηκε από αυτόν στη βήρυλλο και στο σμαράγδι, προφανώς δεν περίμενε ότι αμέσως μετά μια άλλη γαία θα βρισκόταν που θα μπορούσε και αυτή να έχει το ίδιο όνομα.  Για το λόγο αυτό, για να μην δημιουργείται σύγχυση με την γαία-ύττρια, θα ήταν ίσως προτιμότερο να εγκαταλειφθεί το όνομα ''glycine'' και να αντικατασταθεί με το όνομα βήρυλλος-γαία (''beryllina''); όνομα το οποίο προτάθηκε επίσης από τον καθηγ. Link, και γιατί υπάρχει ένα γένος φυτού που επίσης ονομάζεται ''Glycine'')</ref> Το όνομα «beryllium» (βηρύλλιο) χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Βέλερ (Wöhler) το 1828.<ref>{{cite journal | last1 = Wöhler | first1 = F. | date = 1828 | title = Ueber das Beryllium und Yttrium |trans-title=On beryllium and yttrium | url = https://books.google.com/books?id=3iAAAAAAMAAJ&pg=PA577#v=onepage&q&f=false| journal = Annalen der Physik und Chemie | volume = 13 | issue = 89| pages = 577–582 }}</ref> Ο Βέλερ ήταν ένας από τους δυο επιστήμονες (ο άλλος ήταν ο Αντουάν Μπυσσσύ (Antoine Bussy), οι οποίοι εργαζόμενοι ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο απομόνωσαν το βηρύλλιο με [[χημική αντίδραση]].<ref>{{Cite journal|journal=Annalen der Physik und Chemie|date=1828|title=Ueber das Beryllium und Yttrium|first=Friedrich|last=Wöhler|authorlink=Friedrich Wöhler|volume=89|issue=8|pages=577–582|url=https://books.google.com/books?id=YW0EAAAAYAAJ&pg=PA577#v=onepage&q&f=false|doi=10.1002/andp.18280890805|bibcode=1828AnP....89..577W}}</ref><ref>{{cite journal|journal=Journal de Chimie Medicale| url=https://books.google.com/books?id=pwUFAAAAQAAJ&pg=PA456|pages=456–457| first=Antoine |last=Bussy| title=D'une travail qu'il a entrepris sur le glucinium| date=1828| issue=4}}</ref>

== Φυσική παρουσία ==
[[Αρχείο:Beryllium OreUSGOV.jpg|μικρογραφία|Κομμάτι μεταλλεύματος βηρυλλίου μαζί με ένα κέρμα 1 σεντ του δολλαρίου ΗΠΑ, για σύγκριση κλίμακας.]]
[[Αρχείο:Beryl-130023.jpg|μικρογραφία|Φυσικό σμαράγδι. Περιέχει βηρύλλιο.]]
Ο [[Ήλιος]] έχει [[Εκφράσεις περιεκτικότητας και συγκέντρωσης διαλυμάτων|συγκέντρωση]] 100 [[Ppm (μονάδα μέτρησης)|ppt]] (μέρη ανά τρισεκατομμύριο = 10<sup>-12</sup>) βηρυλλίου,<ref>{{cite web|url=http://www.webelements.com/periodicity/abundance_sun/|title=Abundance in the sun|work=Mark Winter, [[The University of Sheffield]] and WebElements Ltd, UK|publisher=WebElements|accessdate=6 August 2011|archive-date=2017-11-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20171121024052/https://www.webelements.com/periodicity/abundance_sun/|url-status=dead}}</ref> ενώ ο γήινος φλοιός έχει συγκέντρωση που κυμαίνεται μεταξύ 2 και 6 ppm (μέρη ανά εκατομμύριο = 10<sup>-6</sup>).<ref name="Merck">{{cite book|title=The Merck Index: An Encyclopedia of Chemicals, Drugs, and Biologicals|url=https://archive.org/details/merckindexencycl0000unse_m4f7|author=Merck contributors|publisher=Merck Research Laboratories, Merck & Co., Inc.|isbn=0-911910-00-X|date=2006|editor1-last=O'Neil|editor1-first=Marydale J.|edition=14th|location=Whitehouse Station, NJ, USA|editor2-last=Heckelman|editor2-first=Patricia E.|editor3-last=Roman|editor3-first=Cherie B.}}</ref> Η μεγαλύτερη συγκέντρωση στο [[έδαφος]] ανέρχεται στα 6 ppm.{{sfn|Emsley|2001|p=59}} Ιχνοποσότητες βηρυλλίου ανιχνεύονται στη γήινη [[Ατμόσφαιρα της Γης|ατμόσφαιρα]].{{sfn|Emsley|2001|p=59}} Η συγκέντρωση βηρυλλίου στο [[θαλάσσιο νερό]] κυμαίνεται μεταξύ 200 και 600 ppq (μέρη ανά τετράκις εκατομμύριο = 10<sup>-15</sup>).{{sfn|Emsley|2001|p=59}}<ref>{{cite web|url=http://www.webelements.com/periodicity/abundance_seawater/|title=Abundance in oceans|work=Mark Winter, [[The University of Sheffield]] and WebElements Ltd, UK|publisher=WebElements|accessdate=6 August 2011|archive-date=2011-08-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20110805145627/http://www.webelements.com/periodicity/abundance_seawater/|url-status=dead}}</ref> Ωστόσο, σε νερό πηγής το βηρύλλιο είναι πιο άφθονο, με συγκέντρωση που (φυσιολογικά) φθάνει τα 100 ppt.<ref>{{cite web|url=http://www.webelements.com/periodicity/abundance_stream/|title=Abundance in stream water|work=Mark Winter, [[The University of Sheffield]] and WebElements Ltd, UK|publisher=WebElements|accessdate=6 August 2011|archive-date=2011-08-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20110804233559/http://www.webelements.com/periodicity/abundance_stream/|url-status=dead}}</ref> 

Το βηρύλλιο βρίσκεται σε πάνω από 100 [[Ορυκτό|ορυκτά]],<ref>[http://www.mindat.org/chemsearch.php?cform_is_valid=1&inc=Be%2C&exc=&sub=Search+for+Minerals&cf_pager_page=1 Mindat search on Be]</ref> αλλά τα περισσότερα από αυτά είναι από ασυνήθιστα ως σπάνια. Τα πιο συνηθισμένα ορυκτά βηρυλλίου συμπεριλαμβάνουν το [[Βερτρανδίτης|βερτρανδίτη]] [Be<sub>4</sub>Si<sub>2</sub>O<sub>7</sub>(OH)<sub>2</sub>], το [[Βήρυλλος|βήρυλλο]] (Al<sub>2</sub>Be<sub>3</sub>Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>), το [[Χρυσοβήρυλλος|χρυσοβήρυλλο]] (Al<sub>2</sub>BeO<sub>4</sub>) και το [[Φαινακίτης|φαινακίτη]] (Be<sub>2</sub>SiO<sub>4</sub>). Πολύτιμες μορφές του βηρυλλίου αποτελούν η [[ακουαμαρίνα]], ο [[ερυθρός βήρυλλος]] και το [[σμαράγδι]]. <ref name="Be2">{{Cite book|title=Landolt-Börnstein&nbsp;– Group VIII Advanced Materials and Technologies: Powder Metallurgy Data. Refractory, Hard and Intermetallic Materials|author=Behrens, V.|publisher=Springer|isbn=978-3-540-42942-5|date=2003|chapter=11 Beryllium|editor=Beiss, P.|volume=2A1|location=Berlin|pages=1–11|doi=10.1007/10689123_36}}</ref><ref>{{cite book|title=Beryllium chemistry and processing|author1=Walsh, Kenneth A|isbn=978-0-87170-721-5|date=2009|chapter=Sources of Beryllium|pages=20–26|url=https://books.google.com/books?id=3-GbhmSfyeYC&pg=PA20}}</ref><ref>{{cite book|title=Industrial minerals & rocks: commodities, markets, and uses|authors=Mining, Society for Metallurgy, Exploration (U.S)|isbn=978-0-87335-233-8|date=5 March 2006|chapter=Distribution of major deposits|pages=265–269|url=https://books.google.com/books?id=zNicdkuulE4C&pg=PA265}}</ref> Ωστόσο, το πράσινο [[χρώμα]] στους βηρυλλιούχους πολύτιμους λίθους προέρχεται από προσμείξεις (περί το 2% για το σμαράγδι) [[Χρώμιο|χρωμίου]].{{sfn|Emsley|2001|p=58}}

Για τα δυο κύρια [[Μετάλλευμα|μεταλλεύματα]] βηρυλλίου, ο βήρυλλος και ο βερτρανδίτης, έχουν βρεθεί (ως τώρα εκμεταλλεύσιμα) κοιτάσματα στην [[Αργεντινή]], στη [[Βραζιλία]], στην [[Ινδία]], στη [[Μαδαγασκάρη]], στη [[Ρωσία]] και στις [[Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής|ΗΠΑ]]. {{sfn|Emsley|2001|p=58}} Τα παγκόσμια αποθέματα βηρυλλίου ξεπερνούν τους 400.000 [[Τόνος (μονάδα μέτρησης)|τόνους]].{{sfn|Emsley|2001|p=58}}

== Χαρακτηριστικά ==
[[Αρχείο:Beryllium sulfate 4 hydrate.jpg|μικρογραφία|Τετραένυδρο θειικό βηρύλλιο]]

=== Φυσικές ιδιότητες ===

Το βηρύλλιο (πάντα στις «κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος») είναι ένα χαλυβδόμορφο γκρι και σκληρό υλικό που είναι εύθραυστο (σε «θερμοκρασία δωματίου») και έχει μια συμπιεσμένη [[εξάγωνο|εξαγωνική]] [[κρύσταλλος|κρυσταλλική δομή]]<ref name="deGruyter" />. Έχει εξαιρετική [[καμπτική ακαμψία]], [[287 (αριθμός)|287]] GPa κατά το [[μέτρο Γιανγκ]] (''Young's modulus''), και ένα σχετικά υψηλό [[τήξη|σημείο τήξης]], για την ακρίβεια το υψηλότερο από όλα τα ελαφρά μέταλλα. Το [[ελαστικότητα|μέτρο ελαστικότητας]] του βηρυλλίου είναι ακριβώς 50% μεγαλύτερο από αυτό του χάλυβα. Ο συνδυασμός αυτού του μέτρου και της σχετικά χαμηλής [[πυκνότητα|πυκνότητάς]] του έχει ως αποτέλεσμα μια ασυνήθιστα υψηλή [[ήχος|ταχύτητα διάδωσης του ήχου]] μέσα από το βηρύλλιο, περίπου 12,9 km/s (46.440 km/h) σε [[Κανονικές συνθήκες]]. Άλλες σημαντικές ιδιότητες του βηρυλλίου είναι η υψηλή του [[ειδική θερμότητα]] [1.925 J/(kg·K)] και η (υψηλή του) [[θερμική αγωγιμότητα]] [216 W/(kg·K)], που κάνουν το βηρύλλιο το μέταλλο με την καλύτερη απαγωγή θερμότητας κατά μονάδα βάρους. Σε συνδυασμό με το σχετικά χαμηλό [[θερμική διαστολή|συντελεστή γραμμικής θερμικής διαστολής]] (11,4·10<sup>-6</sup> K<sup>-1</sup>), αυτά τα χαρακτηριστικά καταλήγουν σε μια μοναδική σταθερότητα κάτω από συνθήκες θερμικής καταπόνησης<ref name="Be">Behrens, V. (2003). "11 Beryllium". In Beiss, P. Landolt-Börnstein – Group VIII Advanced Materials and Technologies: Powder Metallurgy Data. Refractory, Hard and Intermetallic Materials 2A1. Berlin: Springer. pp. 1–11. doi:10.1007/10689123_36. ISBN 978-3-540-42942-5.</ref>. Τέλος, η [[ολκιμότητα|ολκιμότητά]] του είναι κατά περίπου 33% μεγαλύτερη από αυτή του χάλυβα.

=== Πυρηνικές ιδιότητες ===

Το φυσικό βηρύλλιο, ασφαλές για μικρή μόλυνση από [[κοσμικές ακτίνες|κοσμογενικά ραδιοϊσότοπα]], είναι ουσιαστικά [[βηρύλλιο-9]], που έχει πυρηνικό σπιν (spin) -3/2. Το βηρύλλιο έχει μια (σχετικά) μεγάλη διατομή σκέδασης για υψηλής ενέργειας [[νετρόνιο|νετρόνια]], περίπου [[6 (αριθμός)|6]] barns για ενέργειες πάνω από 10 keV. Γι' αυτό το βηρύλλιο λειτουργεί ως νετρονικός ανακλαστήρας και [[Επιβραδυντής νετρονίων|νετρονικός επιβραδυντής]], που επιβραδύνει αποτελεσματικά νετρόνια στο εύρος των «θερμικών νετρονίων», δηλαδή σε ενέργειες κάτω από 0,03 eV, όπου η συνολική διατομή σκέδασης είναι τουλάχιστον κατά μια τάξη μεγέθους μικρότερη, η ακριβής τιμή εξαρτάται πολύ από την καθαρότητα και το μέγεθος των κρυσταλλιτών του υλικού.

Στο απλό αρχέγονο [[ισότοπο]] βηρύλλιο-9 επίσης συμβαίνει μια νετρονική αντίδραση τύπου (n,2n) με νετρονιακές ενέργειες πάνω από περίπου 1,9 MeV, παράγοντας [[βηρύλλιο-8]], που σχεδόν αμέσως διασπάται σε δυο [[σωματίδιο άλφα|σωματίδια α]]. Έτσι, για υψηλής ενέργειας νετρόνια, το βηρύλλιο εκπέμπει περισσότερα νετρόνια από όσα απορροφά. Οι παραπάνω πυρηνικές αντιδράσεις μπορούν να παρασταθούν συνολικά ως ακολούθως<ref name ="BeMelurgy">Hausner, Henry Η (1965). "Nuclear Properties". Beryllium its Metallurgy and Properties. University of California Press. p. 239.}</ref>:
<div style='text-align: center;'>
<math>\mathrm{^9_4Be + n \xrightarrow{} 2(^4_2He) + 2n} </math>
</div>

Νετρόνια απελευθερώνονται (επίσης) όταν πυρήνες βηρυλλίου «χτυπηθούν» από ενεργητικά σωματίδια α<ref name=Be/>, παράγοντας την ακόλουθη πυρηνική αντίδραση<ref name ="BeMelurgy"/>:
<div style='text-align: center;'>
<math>\mathrm{^9_4Be + ^4_2He \xrightarrow{} ^{12}_{\;6}C + n} </math>
</div>

Το βηρύλλιο επίσης απελευθερώνει νετρόνια μετά από βομβαρδισμό με [[ακτίνες γ]]. Έτσι, επειδή το φυσικό βηρύλλιο μπορεί να βομβαρδιστεί είτε με σωματίδια α είτε με ακτίνες γ από ένα κατάλληλο [[ραδιοϊσότοπο]] είναι ένα νευραλγικό συστατικό στις περισσότερες πηγές νετρονικών αντιδράσεων που τροφοδοτούνται από ραδιοϊσότοπα και χρησιμοποιούνται για την εργαστηριακή παραγωγή ελεύθερων νετρονίων.

Ως ένα μέταλλο, το βηρύλλιο είναι (σχετικά) [[διαφάνεια|διαφανές]] στα περισσότερα [[μήκος κύματος|μήκη κύματος]] των [[ακτίνες Χ|ακτίνων Χ]] και ακτίνων γ, κάνοντάς το χρήσιμο για «παράθυρα εξόδου» σωλήνων ακτίνων Χ και άλλων παρόμοιων συσκευών.

== Ισότοπα και πυρηνοσύνθεση ==
{{Κύριο|Ισότοπα του βηρυλλίου|}}

Τόσο σταθερά όσο και ασταθή ισότοπα του βηρυλλίου δημιουργούνται στα άστρα, αλλά τα ραδιοϊσότοπά του δεν κρατούν πολύ. Πιστεύεται ότι το περισσότερο από το σταθερό βηρύλλιο του σύμπαντος αρχικά δημιουργήθηκε στο διαστρικό διάστημα όταν [[κοσμικές ακτίνες]] προκάλεσαν [[πυρηνική σχάση]] σε βαρύτερα χημικά στοιχεία που βρίσκονταν στο διαστρικό διάστημα, το οποίο περιέχει [[αέριο]] και σκόνη. Το πρωτοκοσμικό βηρύλλιο περιέχει μόνο ένα σταθερό ισότοπο, το <sup>9</sup>Be, και γι'  αυτό το βηρύλλιο είναι [[μονοϊσοτοπικό χημικό στοιχείο]].

Το ραδιενεργό κοσμογενικό <sup>10</sup>Be παράχθηκε στην [[ατμόσφαιρα της Γης]] με επίδραση κοσμικών ακτίνων στο [[οξυγόνο]]. Το <sup>10</sup>Be καθιζάνει στο επιφανειακό [[έδαφος]] όπου η σχετικά μακρά [[Χρόνος ημιζωής|ημιζωή]] του (1,36 εκατομμύρια [[Έτος|έτη]]) επιτρέπει τη μακροχρόνια παρουσία του, πριν μετατραπεί σε <sup>10</sup>[[Βόριο|B]]. Έτσι, το <sup>10</sup>Be και τα θυγατρικά του προϊόντα χρησιμοποιήθηκαν για την εξέταση της φυσικής [[Διάβρωση|διάβρωσης]] του εδάφους και του σχηματισμού του εδάφους, την ανάπτυξη [[Λατεριτικό έδαφος|λατεριτικών εδαφών]]. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη ως μέσο για τη μέτρηση των ποικιλιών της [[Ήλιος|ηλιακής]] δραστηριότητας και την ηλικία των πυρήνων [[Πάγος|πάγου]]. Η παραγωγή <sup>10</sup>Be σχετίζεται με την ηλιακή δραστηριότητα γιατί ο αυξημένος [[ηλιακός άνεμος]] μειώνει τη ροή των [[Γαλαξίας|γαλακτικών]] κοσμικών ακτίνων που φθάνουν στη Γη. Οι [[Πυρηνική έκρηξη|πυρηνικές εκρήξεις]]<nowiki/>επίσης σχηματίζουν <sup>10</sup>Be με αντίδραση ταχέων νετρονίων σε [[Άνθρακας-13|<sup>13</sup>C]] που περιέχεται στο [[διοξείδιο του άνθρακα]] (CO<sub>2</sub>) του ατμοσφαιρικού αέρα. Είναι μια από τις ενδείξεις για την παρελθούσα δραστηριότητα σε τοποθεσίες δοκιμών [[Πυρηνικό όπλο|πυρηνικών όπλων]]. Το ισότοπο <sup>7</sup>Be (με ημιζωή 53 [[Ημέρα|ημέρες]]) είναι επίσης κοσμογενικό, και δείχνει ατμοσφαιρική αφθονία που συνδέεται με τις [[Ηλιακή κηλίδα|ηλιακές κηλίδες]], πολύ παρόμοια με το <sup>10</sup>Be.

== Εφαρμογές ==
Χρησιμοποιείται κυρίως ως σκληρυντής σε ορισμένα [[κράμα]]τα, ειδικότερα στο ''moldamax'', που είναι κράμα [[Χαλκοβηρύλλιο|χαλκού-βηρυλλίου]] το οποίο χρησιμοποιείται για την παραγωγή καλουπιών για πλαστικές ύλες. Τα κράματα του είναι ταυτόχρονα ελαφρά και δύσκαμπτα, αντιστέκονται στη θερμότητα και διαθέτουν μικρό συντελεστή διαστολής.
 
Το βηρύλλιο ενσωματώνεται σε ορισμένα ειδικά κράματα, για παράδειγμα υλικά που χρησιμοποιούνται για την τριβή. Συναντάται στα μπαστούνια του [[γκολφ]], τα [[Ελατήριο|ελατήρια]] [[Ρολόι|ρολογιών]] (αντιμαγνητικό), τα [[γυροσκόπιο|γυροσκόπια]], καθώς και σε διάφορες αεροδιαστημικές  εφαρμογές. Χρησιμοποιήθηκε και στους [[Μηχανή εσωτερικής καύσης|κινητήρες]] για τους [[Μηχανοκίνητος αθλητισμός|αγώνες ταχύτητας]] (έμβολα της [[Φόρμουλα 1|Formula 1]]) έπειτα όμως η χρήση του απαγορεύτηκε.

Το βηρύλλιο χρησιμοποιείται επίσης σε υψηλού κόστους μεγάφωνα ''tweeter'' (απόδοσης υψηλών συχνοτήτων) και ''mid-range'' (απόδοσης μέσων συχνοτήτων) [[ηχείο|ηχείων]] από ορισμένες [[Εταιρεία|εταιρείες]], ως εναλλακτικό που πλεονεκτεί έναντι του [[τιτάνιο|τιτανίου]] και του [[αλουμίνιο|αλουμινίου]], κυρίως λόγω της χαμηλότερης πυκνότητας και υψηλότερης σκληρότητάς του (κλίμακα Focal-JMlab). 
 
Το οξείδιο του βηρυλλίου χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό στην ηλεκτρονική, σε ιδιαίτερα [[υψηλή συχνότητα]]. Το σώμα αυτό διαθέτει πράγματι την ιδιότητα να είναι καλός [[μονωτής]] (μικρές διηλεκτρικές απώλειες) εξασφαλίζοντας μια ισχυρή θερμική αγωγιμότητα. Χρησιμεύει επομένως, μαζί με σιλικόνες, ως υλικό ψύξης. 

Καθιστά επίσης δυνατή την παραγωγή εργαλείων που δεν προκαλούν σπινθήρες ανάφλεξης στη βιομηχανία των εκρηκτικών. 

Ορισμένες χρήσεις των κρυσταλλικών ιδιοτήτων του είναι οι εξής:

* ως φίλτρο νετρονίων, για να σχηματιστούν «καθαρές» δέσμες νετρονίων απαλλαγμένες από άλλα σωματίδια.

* ως "παράθυρο" ακτίνων Χ, για παράδειγμα το παράθυρο μιας λυχνίας ακτίνων Χ ή ενός ανιχνευτή ακτίνων Χ, το παράθυρο απομονώνει το εσωτερικό της συσκευής από το γύρω περιβάλλον.

* υπό τη μορφή οξειδίου δρα ως [[επιβραδυντικό]] υλικό στους [[πυρηνικός αντιδραστήρας|πυρηνικούς αντιδραστήρες]]. 

Στη γεωμορφολογία και την παλαιοσεισμολογία, το [[ισότοπο]] <sup>10</sup>Be, που δημιουργείται από τις κοσμικές ακτίνες, χρησιμοποιείται για τη χρονολόγηση επιφανειών μέσω κοσμογενικών ισοτόπων ή για τον προσδιορισμό του ποσοστού διάβρωσης.

== Παραπομπές και παρατηρήσεις ==
<references />

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
* {{commonscat2}}
* {{βικιλεξικό-σύντομο}}


{{Περιοδικός πίνακας}}
{{Ενώσεις βηρυλλίου}}
{{Authority control}}

[[Κατηγορία:Βηρύλλιο| ]]
[[Κατηγορία:Χημικά στοιχεία]]