Προβολή πηγαίου κώδικα για τη σελίδα Νάτριο

{{Πληροφορίες χημικού στοιχείου
<!--------Χρώμα πίνακα--------->
|χρώμα                        =#ff6666
<!--Θέση του στοιχείου στον περιοδικό πίνακα-->
|αριστερά                     =-
|δεξιά                        =[[Μαγνήσιο]]
|πάνω                         =[[Λίθιο|Li]] 
|κάτω                         =[[Κάλιο|K]]
<!-----Κυρίως πληροφορίες----->
|όνομα                        =Νάτριο
|σύμβολο                      =Na
|εικόνα                       =Electron_shell_011_Sodium.svg
|λεζάντα                      =Κατανομή ηλεκτρονίων ανά στιβάδα στο Νάτριο
|εικόνα2                      =Nametal.JPG.jpg
|λεζάντα2                     =Νάτριο
|ατομικός αριθμός             =11
|κατηγορία                    =μέταλλα
|ομάδα                        =1
|περίοδος                     =3
|τομέας                       =s
|σχετική ατομική μάζα         =22,99
|φυσική κατάσταση             =στερεό
|ηλεκτρονική διαμόρφωση       =[ Ne] 3s<sup>1</sup>
|EINECS                       =
|CAS numb                     =7440-23-5
|ατομική ακτίνα               =186 pm
|ομοιοπολική ακτίνα           =
|ακτίνα van der Waals         =
|ηλεκτραρνητικότητα           =0,93
|αριθμοί οξείδωσης            =+1
|ενέργειες ιονισμού           =1<sup>η</sup>: 495,8 kJ·mol<sup>−1</sup><br />2<sup>η</sup>: 4562 kJ·mol<sup>−1</sup><br />3<sup>η</sup>: 6910,3 kJ·mol<sup>−1</sup>
|κρυσταλλικό σύστημα          =
|κρυσταλλικό πλέγμα           =
|σημείο τήξης                 =97,72°C (370,87 K)
|σημείο βρασμού               =883°C (1156 K)
|τριπλό σημείο                =
|κρίσιμο σημείο               =
|πυκνότητα                    =0,968 g·cm<sup>−3</sup>
|ενθαλπία τήξης               =
|ενθαλπία εξάτμισης           =
|ειδική θερμοχωρητικότητα     =2,60 kJ·mol<sup>−1</sup>
|μαγνητική συμπεριφορά        =Παραμαγνητικό
|ειδική ηλεκτρική αντίσταση   =
|ειδική ηλεκτρική αγωγιμότητα =
|ειδική θερμική αγωγιμότητα   =
|σκληρότητα Mohs              =	0,5
|σκληρότητα Vickers           =
|σκληρότητα Brinell           =	0,69 MPa
|μέτρο ελαστικότητας          =10 GPa
|μέτρο ολίσθησης              =
|μέτρο ελαστικότητας όγκου    =
|λόγος Poison                 =
|ταχύτητα του ήχου            =(20&nbsp;°C) 3200 m/s
}}

Το '''νάτριο''' είναι το [[χημικό στοιχείο]] με [[Χημικό σύμβολο|σύμβολο]] '''Na''' (από τη [[λατινική γλώσσα|λατινική λέξη]] ''natrium'', ενώ στα [[αγγλική γλώσσα|αγγλικά]] είναι ''sodium'') και [[ατομικός αριθμός|ατομικό αριθμό]] 11. Το χημικά καθαρό νάτριο, στις [[κανονικές συνθήκες|κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος]], δηλαδή σε [[θερμοκρασία]] 25[[Κλίμακα Κελσίου|°C]] και υπό [[πίεση]] 1 [[Ατμόσφαιρα (μονάδα)|atm]], είναι μαλακό, αργυρόλευκο και πολύ δραστικό [[στερεό]] [[μέταλλο]]. Είναι μέλος των [[Αλκάλια|αλκαλιμετάλλων]]. Το μοναδικό σταθερό του [[ισότοπο]] είναι το <sup>23</sup>Na. Στη [[φύση]] ποτέ δεν έχει βρεθεί ως ελεύθερο (στοιχειακό) μέταλλο, οπότε όταν χρειάζεται στη στοιχειακή του μορφή, πρέπει να παραχθεί από τις [[χημική ένωση|χημικές ενώσεις]] του. Για πρώτη φορά απομονώθηκε από τον [[Χάμφρυ Ντέιβυ]] (''Sir'' ''Humphry Davy'') το [[1807]], που το παρήγαγε με [[ηλεκτρόλυση]] [[τήξη|τήγματος]] [[υδροξείδιο του νατρίου|υδροξειδίου του νατρίου]] (NaOH). Το νάτριο είναι το [[6 (αριθμός)|6<sup>ο</sup>]] πιο άφθονο χημικό στοιχείο στη [[λιθόσφαιρα]] της [[Γη]]ς, και μετέχει σε πολλά [[ορυκτό|ορυκτά]], όπως οι [[άστριοι]], ο [[σοδαλίτης]] και ο [[αλίτης]]. Πολλά άλατα του νατρίου είναι εξαιρετικά [[διάλυμα|διαλυτά]] στο [[νερό]], και το νάτριό τους [[διάβρωση|διαβρώνεται]] από τη δράση του νερού, ώστε μαζί με το [[χλώριο]], δηλαδή ως [[αλάτι|χλωριούχο νάτριο]] (NaCl), να είναι τα πιο συνηθισμένα διαλυμένα στοιχεία (κατά [[βάρος]]) στους [[ωκεανός|ωκεανούς]] της Γης.

Πολλές χημικές ενώσεις του νατρίου είναι χρήσιμες, όπως το υδροξείδιο του νατρίου για [[σαπούνι|σαπωνοποίηση]], το χλωριούχο νάτριο ως αποπαγωτικό μέσο και ως θρεπτικό υλικό. 

Το νάτριο είναι ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο για όλα τα [[ζώα]] και για κάποια [[φυτά]] της Γης. Πιο συγκεκριμένα, τα ιόντα νατρίου αποτελούν το κυριότερο είδος κατιόντων για το [[εξωκυτταρικό υγρό]], καθώς και το κυριότερο είδος των κατιόντων που συνεισφέρουν στην (ισορροπία) της [[Ώσμωση|ωσμωτικής πίεσης]], αλλά και σημαντικό ποσοστό του όγκου του εξωκυτταρικού υγρού. Στην περίπτωση σημαντικής απώλειας ύδατος από το εξωκυτταρικό υγρό συνεπάγεται σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης των κατιόντων νατρίου σε αυτό (το εξωκυτταρικό υγρό), πάθηση που (από μια συγκέντρωση και πάνω) ονομάζεται [[υπερνατραιμία]]. Στην περίπτωση ισοτονικής ταυτόχρονης απώλειας ύδατος και νατρίου από το εξωκυτταρικό υγρό συνεπάγεται μείωση του όγκου του, πάθηση που (από ένα όριο και πάνω) ονομάζεται [[υπογκαιμία]].

Στα ζώα, τα [[ιόν]]τα νατρίου χρησιμοποιούνται ενάντια στα ιόντα [[κάλιο|καλίου]] για τις [[Αντλία Νατρίου-Καλίου|αντλίες νατρίου-καλίου]] στις [[κυτταρική μεμβράνη|κυτταρικές μεμβράνες]], επιτρέποντας τη μεταβίβαση σε [[Δυναμικό ενέργειας|νευρικές ωθήσεις]], όταν το φορτίο διαχέεται. Η επακόλουθη ανάγκη των ζώων για νάτριο το [[Ταξινομία|ταξινομεί]] ως ένα διαιτητικό ανόργανο μακρομέταλλο.

== Φυσική παρουσία ==
Ο γήινος [[Γήινος φλοιός|φλοιός]] περιέχει (περίπου) 2,27%, γεγονός που καθιστά το νάτριο το 7<sup>ο</sup> κατά σειρά αφθονίας χημικό στοιχείο στη Γη, και ειδικότερα το 5<sup>ο</sup> κατά σειρά αφθονίας μέταλλο στον πλανήτη μας, πίσω από το [[αργίλιο]] (Al), το [[Σίδηρος|σίδηρο]] (Fe), το [[ασβέστιο]] (Ca) και το [[μαγνήσιο]] (Mg). Μετά από το νάτριο βρίσκεται το [[κάλιο]] (Κ).<ref name="Greenwood69">Greenwood and Earnshaw, p. 69</ref> Η μέση συγκέντρωση νατρίου στους [[Ωκεανός|ωκεανούς]] του πλανήτη μας είναι περίπου 1,08·10<sup>4</sup> g/m³. <ref name="abundancecrc">{{Cite book|title=CRC Handbook of Chemistry and Physics, 84th Edition|first=David R.|last=Lide|publisher=CRC Press|isbn=978-0-8493-0484-2|date=2003-06-19|series=[[CRC Handbook]]|url=https://books.google.com/books?id=kTnxSi2B2FcC|language=en|at=14: Abundance of Elements in the Earth's Crust and in the Sea}}</ref> Εξαιτίας της μεγάλης δραστικότητάς του, ποτέ δε βρέθηκε στη μορφή του καθαρού στοιχείου. Βρέθηκε, όμως, σε πολλά διαφορετικά [[ορυκτό|ορυκτά]], κάποια από τα οποία είναι ευδιάλυτα, όπως ο [[αλίτης]] και το [[νάτρον]], ενώ άλλα είναι λιγότερο διαλυτά, όπως ο [[αμφίβολος]] και ο [[ζεολίτης]]. Η δυσδιαλυτότητα ορισμένων νατριούχων ορυκτών, όπως ο [[κρυόλιθος]] και κάποιοι από τους [[άστριοι|άστριους]], οφείλεται από την παρουσία σε αυτά πολυμερικών ανιόντων, που στην περίπτωση των αστρίων είναι [[πυρίτιο|πολυπυριτικά]]. 

=== Αστροχημεία νατρίου ===
Το ατομικό νάτριο έχει μια πολύ ισχυρή [[Φάσμα|φασματική]] κιτρινοπορτοκαλί γραμμή. Η ίδια γραμμή χρησιμοποιείται στους κίτρινους οδολαμπτήρες ατμών νατρίου. Αυτή η φασματική γραμμή εμφανίζεται σε πολλούς τύπους [[Αστέρας|άστρων]], που συμπεριλαμβάνουν τον [[Ήλιος|Ήλιο]] μας. Αυτή η φασματική γραμμή πρωτομελετήθηκε το 1814 από τον Γιοζέφ φον Φραουχόφερ (''Joseph von Fraunhofe''r) κατά τη διάρκεια έρευνάς του πάνω στις γραμμές του ηλιακού φάσματος. Γι' αυτό οι γραμμές αυτές είναι γνωστές και ως γραμμές Φραουχόφερ (''Fraunhofer lines''). Ο ίδιος ο Φραουχόφερ τις είχε ονοματίσει "D line", στον ενικό, γιατί με τα τότε μέσα φαίνονταν ως μία μοναδική γραμμή, αν και πλέον είναι γνωστό ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ολόκληρων ομάδα κοντινών γραμμών.<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/D-lines|title=D-lines {{!}} spectroscopy|website=Encyclopedia Britannica|language=en|accessdate=6 November 2017}}</ref> 

Η ισχυρή γραμμή D έχει ανιχνευθεί σε πολλά αστρονομικά περιβάλλοντα. Σε άστρα έχει βρεθεί σε εκείνες τις επιφάνειες που είναι αρκετά ψυχρές ώστε το νάτριο να μπορεί να υπάρχει σε ατομική μορφή και όχι στις θερμότερες στις οποίες όλο το νάτριο ιονίζεται. Αυτό αντιστοιχεί γενικότερα σε άστρα τύπου F και ψυχρότερα. Σε πολλά άστρα φαίνεται να έχουν τη φασματική γραμμή απορρόφησης του νατρίου, αλλά στην πραγματικότητα αυτό οφείλεται όχι στην παρουσία του σε αυτά, αλλά στην παρουσία του στο διαστρικό ενδιάμεσο μεταξύ αυτών και της Γης. Η διάκριση για αυτά τα δύο είδη φασματικών γραμμών είναι δυνατή με τη χρήση φασματοσκοπίας υψηλής ευκρίνειας, γιατί οι διαστρικές γραμμές είναι πολύ πιο λεπτές, επειδή οι αστρικές εμφανίζονται φαρδύτερες εξαιτίας της περιστροφής των άστρων.<ref>{{cite journal|title=A high-resolution survey of interstellar NA I D1 lines|url=https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1994-11-20_436_1/page/n155|last1=Welty|first1=Daniel E|last2=Hobbs|first2=L. M|journal=The Astrophysical Journal|doi=10.1086/174889|year=1994|volume=436|pages=152|bibcode=1994ApJ...436..152W|last3=Kulkarni|first3=Varsha P}}</ref> 

Το νάτριο έχει επίσης ανιχνευθεί σε πολλά περιβάλλοντα του ηλιακού μας συστήματος. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται η ατμόσφαιρα του του [[Ερμής (πλανήτης)|Ερμή]], όπου το νάτριο ανιχνεύθηκε από τον [[διαστημικός βολιστήρας|διαστημικό βολιστήρα]] [[Μάρινερ 10|Mariner 10]]<ref>Tjrhonsen, Dietrick E. (17 August 1985). "Sodium found in Mercury's atmosphere". BNET. Retrieved 2008-09-18.</ref>. Το νάτριο ανιχνεύθηκε επίσης στην εξώσφαιρα της [[Σελήνη]]ς<ref>{{cite journal|title=How surface composition and meteoroid impacts mediate sodium and potassium in the lunar exosphere|last1=Colaprete|first1=A|last2=Sarantos|first2=M|journal=Science|issue=6270|doi=10.1126/science.aad2380|year=2015|volume=351|pages=249|bibcode=2016Sci...351..249C|pmid=26678876|last3=Wooden|first3=D. H|last4=Stubbs|first4=T. J|last5=Cook|first5=A. M|last6=Shirley|first6=M}}</ref> και πολλών άλλων σωμάτων. Κάποιοι [[Κομήτης|κομήτες]] βρέθηκε ότι έχουν ουρά νατρίου.<ref>{{cite web|url=http://astronomy.swin.edu.au/cosmos/C/Cometary+Neutral+Tail|title=Cometary Neutral Tail {{!}} COSMOS|website=astronomy.swin.edu.au|language=en|accessdate=6 November 2017}}</ref> Αυτό πρωτοανιχνεύθηκε στον [[Κομήτης Χέιλ-Μποπ|κομήτη Χέιλ-Μποπ]] το 1997.<ref name="Cremonese1997">{{cite journal|title=Neutral Sodium from Comet Hale–Bopp: A Third Type of Tail|author1=Cremonese, G|author2=Boehnhardt, H|journal=The Astrophysical Journal Letters|issue=2|doi=10.1086/311040|year=1997|volume=490|pages=L199–L202|arxiv=astro-ph/9710022|bibcode=1997ApJ...490L.199C|author3=Crovisier, J|author4=Rauer, H|author5=Fitzsimmons, A|author6=Fulle, M|author7=Licandro, J|author8=Pollacco, D|author9=Tozzi, G. P|display-authors=8|last10=West|first10=R. M.}}</ref> Το νάτριο ανιχνεύθηκε, ακόμη, στις ατμόσφαιρες κάποιων [[Εξωηλιακός πλανήτης|εξωπλανητών]], μέσω φασματοσκοπίας μεταφοράς.<ref>{{cite journal|title=Sodium Absorption from the Exoplanetary Atmosphere of HD 189733b Detected in the Optical Transmission Spectrum|last1=Redfield|first1=Seth|last2=Endl|first2=Michael|journal=The Astrophysical Journal|doi=10.1086/527475|year=2008|volume=673|pages=L87|arxiv=0712.0761|bibcode=2008ApJ...673L..87R|last3=Cochran|first3=William D|last4=Koesterke|first4=Lars}}</ref> 

Το <sup>23</sup>Na παράγεται κατά τη διεργασία [[πυρηνική σύντηξη|πυρηνικής σύντηξης]] δύο πυρήνων [[άνθρακας|άνθρακα]] στα [[αστέρας|άστρα]]. Για την πραγματοποίηση τέτοιας αντίδρασης απαιτείται θερμοκρασία άνω των 600 M[[Κέλβιν (μονάδα μέτρησης)|K]] και το άστρο πρέπει να έχει [[μάζα]] τουλάχιστον όσο τρεις [[Ήλιος|ηλιακές]]<ref><br>
Denisenkov, P. A.; Ivanov, V. V. (1987). "Sodium Synthesis in Hydrogen Burning Stars". ''Soviet Astronomy Letters'' '''13''': 214. Bibcode:1987SvAL...13..214D.
</ref>.

== Ετυμολογία και ιστορία ==
Το [[αλάτι]] ήταν ένα σημαντικό [[εμπόριο|εμπόρευμα]] για τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως (χαρακτηριστικά) δείχνει η αγγλική λέξη ''salary'', που προήλθε από τη λατινική ''salarium'', που αντιστοιχεί σε πλακίδια αλατιού που δίνονταν μερικές φορές στους [[Αρχαία Ρώμη|Ρωμαίους]] στρατιώτες μαζί με τους μισθούς τους. Στη [[Μεσαίωνας|Μεσαιωνική]] Ευρώπη η λατινική λέξη ''sodanum'' χρησιμοποιούνταν για μια [[θεραπεία]] για τον [[πονοκέφαλος|πονοκέφαλο]]. Η ονομασία ''sodium'', θεωρείται ότι προέρχεται από την [[Αραβική γλώσσα|αραβική]] λέξη ''suda'', που σημαίνει «πονοκέφαλος», καθώς η ικανότητα του [[ανθρακικό νάτριο|ανθρακικού νατρίου]] (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>), δηλαδή της σόδας, να ανακουφίζει από τον πονοκέφαλο ήταν καλά γνωστή από την [[αρχαιότητα]]<ref name=":1">Newton, David E. (1999). Baker, Lawrence W., ed. ''Chemical Elements''. ISBN 978-0-7876-2847-5. OCLC 39778687.</ref>. Η χημική συντομογραφία για το νάτριο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από τον [[Γιονς Γιάκομπ Μπερζέλιους]] (''Jöns Jakob Berzelius'') στο σύστημα των ατομικών συμβόλων του<ref>van der Krogt, Peter. "Elementymology & Elements Multidict". Retrieved 2007-06-08.</ref> και συνδέεται με τη λατινική λέξη ''natrium'', που αναφέρεται στην [[Αρχαία Αίγυπτος|αιγυπτιακή]] λέξη ''natron''<ref name=":1" />, ένα φυσικό [[ορυκτό]] άλας που αποτελείται κυρίως από ένυδρο ανθρακικό νάτριο. Το ''natron'' ήταν σημαντικό τόσο για [[βιομηχανία|βιομηχανικές]] όσο και για οικιακές χρήσεις, αν και μεταγενέστερα αντικαταστάθηκε από άλλες ενώσεις του νατρίου. Παρόλο που το νάτριο αναγνωρίζονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ενώσεις του, το ίδιο το μεταλλικό νάτριο απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1807 από το [[Χάμφρυ Ντέιβυ]] (''Sir'' ''Humphry Davy''), μέσω [[ηλεκτρόλυση]]ς [[υδροξείδιο του νατρίου|υδροξειδίου του νατρίου]]<ref>Davy, Humphry (1808). "On some new phenomena of chemical changes produced by electricity, particularly the decomposition of the fixed alkalies, and the exhibition of the new substances which constitute their bases; and on the general nature of alkaline bodies". ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London'' '''98''': 1–44. doi:10.1098/rstl.1808.0001.</ref><ref>Weeks, Mary Elvira (1932). "The discovery of the elements. IX. Three alkali metals: Potassium, sodium, and lithium". ''Journal of Chemical Education'' '''9''' (6): 1035. Bibcode:1932JChEd...9.1035W. doi:10.1021/ed009p1035.</ref>. 

Το νάτριο δίνει ένα έντονο κίτρινο χρώμα στις φλόγες. Από το 1860 οι [[Γκούσταβ Κίρχοφ]] (''Gustav Robert Kirchhoff'') και [[Ρόμπερτ Μπούνσεν]] (Robert Wilhelm Eberhard Bunsen) σημείωσαν την υψηλή ευαισθησία που έχει η φλογομετρική δοκιμή για το νάτριο, και το γεγονός αυτό το διετύπωσαν στο έργο τους ''Annalen der Physik und Chemie''<ref>Kirchhoff, G.; Bunsen, R. (1860). "Chemische Analyse durch Spectralbeobachtungen". ''Annalen der Physik und Chemie'' '''186''' (6): 161–189. Bibcode:1860AnP...186..161K. doi:10.1002/andp.18601860602.</ref>:<blockquote>...Σε μια γωνία του δωματίου μας (όγκου) 60 m<sup>3</sup> (όσο το δυνατόν) μακρύτερα από τη συσκευή, προκαλέσαμε έκρηξη 3 mg χλωρικού νατρίου με λευκή ζάχαρη καθώς παρατηρούσαμε την ασθενική φλόγα πριν τη σχισμή. Ύστερα από λίγο, εμφάνησε μια λαμπρή κίτρινη φλόγα και έδειξε μια ισχυρή γραμμή νατρίου που εξαφανίστηκε μετά από 10 λεπτά. Από το βάρος του άλατος του νατρίου και τον όγκο του αέρα στο δωμάτιο εύκολα υπολογήσαμε ότι ένα μέρος κατά βάρος αέρα δεν περιείχε περισσότερο από 1/20 (του μέρους) κατά βάρος νάτριο...</blockquote>

== Εμπορική παραγωγή ==

Εμπλεκόμενο σε μάλλον εξειδικευμένες εφαρμογές, μόνο περίπου 100.000 τόνοι μεταλλικού νατρίου παράγονται ετησίως<ref name=":2" />. Το μεταλλικό νάτριο άρχισε να παράγεται εμπορικά το 1855 με ανθρακοθερμική αναγωγή ανθρακικού νατρίου στους 1100°C, με τη γνωστή ως [[διεργασία Ντεβίλλ]] (''Deville process'')<ref name=":3">Eggeman, Tim; Updated By Staff (2007). "Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical Technology". John Wiley & Sons. doi:10.1002/0471238961.1915040912051311.a01.pub3. ISBN 0-471-23896-1.</ref><ref>Oesper, R. E.; Lemay, P. (1950). "Henri Sainte-Claire Deville, 1818–1881". ''Chymia'' '''3''': 205–221. doi:10.2307/27757153. JSTOR 27757153.</ref><ref>Banks, Alton (1990). "Sodium". ''Journal of Chemical Education'' '''67''' (12): 1046. Bibcode:1990JChEd..67.1046B. doi:10.1021/ed067p1046.</ref>:
<div style='text-align: center;'>
<math>\mathrm{Na_2CO_3 + 2C \xrightarrow{} 2Na + 3CO \uparrow} </math>
</div>
Μια συγγενική διεργασία που βασίστηκε στην αναγωγή υδροξειδίου του νατρίου αναπτύχθηκε το 1886<ref name=":3" />.

Στις μέρες μας το μεταλλικό νάτριο παράγεται εμπορικά με ηλεκτρόλυση τήγματος χλωριούχου νατρίου, βασισμένη σε μια διεργασία που πατενταρίστηκε το 1924<ref>Pauling, Linus, ''General Chemistry'', 1970 ed., Dover Publications</ref><ref>"Los Alamos National Laboratory – Sodium". Retrieved 2007-06-08.</ref>. Αυτό γίνεται σε ένα [[καθοδικό κύτταρο]] (''Downs cell''), στο οποίο το χλωριούχο νάτριο αναμιγνύεται με [[χλωριούχο ασβέστιο]] (CaCl<sub>2</sub>) για να χαμηλώσει η θερμοκρασία τήξης του κάτω από τους 700 °C. Επειδή το ασβέστιο είναι λιγότερο ηλεκτροθετικό από το νάτριο, δεν αποτίθεται ασβέστιο στην κάθοδο. Αυτή η μέθοδος είναι λιγότερο δαπανηρή από την προηγούμενη [[διεργασία Κάστνερ]] (''Castner process'') κατά την οποία ηλεκτρολύονταν υδροξείδιο του νατρίου.

Το χημικού βαθμού μεταλλικό νάτριο σε ποσότητες τόνου πωλούνταν περί τα 3,30 [[δολλάριο|$]] [[ΗΠΑ]]/[[χιλιόγραμμο|kg]] το 2009. Χαμηλότερης ποιότητας μεταλλικό νάτριο είναι σημαντικά φθηνότερο. Η αγορά του μεταλλικού νατρίου είναι ρευστή εξαιτίας της δυσκολίας που το προϊόν αυτό εμφανίζει στην αποθήκευση και στη μεταφορά του. Πρέπει να αποθηκευθεί σε ατμόσφαιρα ξηρού αδρανούς αερίου ή σε άνυδρο πετρέλαιο για να αποφευχθεί ο επιφανειακός σχηματισμός στρώματος οξειδίου του νατρίου ή υπεροξειδίου του νατρίου. Αυτά τα οξείδια μπορεί να αντιδράσουν βίαια αν έλθουν σε επαφή με οργανικά υλικά. Μικρότερες ποσότητες μεταλλικού νατρίου κοστίζουν πολύ περισσότερο, ως και 165 $ ΗΠΑ/kg. Αυτό το υψηλότερο κόστος οφείλεται εν μέρει στα έξοδα αποστολής επικίνδυνου υλικού<ref>"007-Sodium Metal". Mcssl.com. Retrieved 2010-11-27.</ref>.

== Χαρακτηριστικά ==

=== Φυσικά ===

[[Αρχείο:Flametest--Na.swn.jpg|thumb|left|upright|Μια θετική [[φλογοανίχνευση]] για το νάτριο έχει ένα έντονο κίτρινο χρώμα.]]
[[Αρχείο:Na-D-sodium D-lines-589nm.jpg|thumb|left|[[Φάσμα εκπομπής]] για το νάτριο, δείχνοντας τη [[γραμμές Φράουνχοφερ|χαρακτηριστική D γραμμή]].]]
Το χημικά καθαρό νάτριο, στις «κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος», δηλαδή σε [[θερμοκρασία]] 25°C και υπό [[πίεση]] 1 [[Ατμόσφαιρα (μονάδα)|atm]], είναι μαλακό μέταλλο, μάλιστα τόσο μαλακό, ώστε μπορεί να κοπεί εύκολα με ένα [[μαχαίρι]], και είναι ένας καλός [[αγωγιμότητα|αγωγός]] του [[ηλεκτρισμός|ηλεκτρισμού]]. Αν το μεταλλικό νάτριο είναι πρόσφατα μόλις εκτεθειμένο, τότε είναι λαμπρό αργυρόλευκο μέταλλο, αλλά η γυαλάδα του θαμπώνει γρήγορα, επειδή σχηματίζει ένα λευκό προς το γκρίζο στρώμα από υδροξείδιο του νατρίου (NaOH) και [[ανθρακικό νάτριο]] (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>). Το επιφανειακό χρώμα που αποκτάται υπό την επίδραση της [[ατμόσφαιρα]]ς αλλάζει όταν υφίσταται υψηλότερες [[πίεση|πιέσεις]]. Πιο συγκεκριμένα, υπό πίεση 1,5 Μbar το επιφανειακό χρώμα αλλάζει σε μαύρο, υπό πίεση 1,9 Μbar το επιφανειακό χρώμα αλλάζει σε κόκκινο διαφανές και τελικά, υπό πίεση 3 Μbar το επιφανειακό χρώμα αλλάζει σε καθαρό διαυγές. Όλες αυτές οι [[Αλλότροπα|αλλοτροπικές μορφές]] είναι μονωτές και [[ηλεκτρίδια]]<ref>Gatti, M.; Tokatly, I.; Rubio, A. (2010). "Sodium: A Charge-Transfer Insulator at High Pressures". Physical Review Letters 104 (21): 216–404. arXiv:1003.0540. Bibcode:2010PhRvL.104u6404G. doi:10.1103/PhysRevLett.104.216404.</ref>. 

Όταν το (στοιχειακό) νάτριο ή οι ενώσεις του τεθούν μέσα σε μια φλόγα, τη χρωματίζουν κίτρινη<ref>Schumann, Walter (5 August 2008). Minerals of the World (2nd ed.). Sterling. p. 28. ISBN 978-1-4027-5339-8. OCLC 637302667.</ref>, επειδή το διεγερμένο 3s [[ηλεκτρόνιο]] του νατρίου εκπέμπει [[φωτόνιο]] όταν «πέφτει» από το 3p [[τροχιακό]] πίσω στο 3s. Το [[μήκος κύματος]] για το φωτόνιο που αντιστοιχεί στη «γραμμή D» είναι 589,3 [[νανόμετρο|nm]]. Οι αλληλεπιδράσεις περιστροφής - τροχιάς περιφοράς διασπούν στην πραγματικότητα τη γραμμή D στα δύο (2). Υπέρλεπτες δομές διασπούν λεπτομερειακά τη γραμμή D σε ακόμη περισσότερες γραμμές<ref> Citron, M. L.; Gabel, C.; Stroud, C.; Stroud, C. (1977). "Experimental Study of Power Broadening in a Two-Level Atom". Physical Review A 16 (4): 1507. Bibcode:1977PhRvA..16.1507C. doi:10.1103/PhysRevA.16.1507.</ref>.

=== Χημικά ===

Όταν το νάτριο είναι πρόσφατα κομμένο, το κόψιμο έχει αργυρόλευκο χρώμα, ως μεταλλικό (στοιχειακό) νάτριο. Αλλά με την έκθεσή του στον [[ατμόσφαιρα|ατμοσφαιρικό αέρα]] η επιφάνεια κοπής σκουραίνει, αρχικά, και μετά σχηματίζει ένα λευκό επίστρωμα από υδροξείδιο του νατρίου και ανθρακικό νάτριο. 

Το νάτριο είναι, γενικά, λιγότερο δραστικό από το [[κάλιο]] αλλά περισσότερο δραστικό από το [[λίθιο]]<ref>De Leon, N. "Reactivity of Alkali Metals". Indiana University Northwest. Retrieved 2007-12-07.</ref>. Όπως και όλα τα υπόλοιπα αλκαλιμέταλλα, το νάτριο αντιδρά [[θερμοχημεία|εξώθερμα]] με το [[νερό]], με αποτέλεσμα η [[θερμότητα]] που απελευθερώνεται να είναι συχνά αρκετή ώστε να [[τήξη|λιώσουν]] σχετικά μεγάλα κομμάτια μεταλλικού νατρίου ή ακόμη και για να αναφλεγεί το παραγόμενο [[υδρογόνο]]. Παράλληλα συμπαράγεται [[υδροξείδιο του νατρίου]]:
<div style='text-align: center;'>
<math>\mathrm{Na + H_2O \xrightarrow{} NaOH + H_2 \uparrow} </math>
</div>
Όταν το νάτριο καίγεται σε ξηρή [[ατμόσφαιρα]] παράγει κυρίως [[υπεροξείδιο του νατρίου]] (Na<sub>2</sub>Ο<sub>2</sub>), καθώς και κάποια ποσότητα [[οξείδιο του|οξειδίου του νατρίου]] (Na<sub>2</sub>O):
<div style='text-align: center;'>
<math>\mathrm{2Na + O_2 \xrightarrow{} Na_2O_2} </math><br><math>\mathrm{4Na + O_2 \xrightarrow{} 2Na_2O} </math>
</div>
Σε αέρα που περιέχει [[υγρασία]] το προϊόν της [[οξειδοαναγωγής|οξείδωσης]] του νατρίου είναι υδροξείδιο του νατρίου<ref name="Greenwood">Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.</ref>. Το μεταλλικό νάτριο είναι ένα ισχυρό αναγωγικό μέσο, αφού για την αναγωγή των [[ιόν|κατιόντων]] νατρίου απαιτείται [[διαφορά δυναμικού]] -2,71 [[Βολτ|V]]<ref>Atkins, Peter W.; de Paula, Julio (2002). Physical Chemistry (7th ed.). W. H. Freeman. ISBN 978-0-7167-3539-7. OCLC 3345182.</ref>. Ωστόσο για την παραγωγή του μεταλλικού νατρίου από τις ενώσεις του χρησιμοποιείται μια σημαντική ποσότητα ενέργειας<ref name="Greenwood"/>. Επιπλέον, το κάλιο και το λίθιο έχουν ακόμη μεγαλύτερα (σε [[απόλυτη τιμή]]) δυναμικά αναγωγής<ref> Davies, Julian A. (1996). Synthetic Coordination Chemistry: Principles and Practice. World Scientific. p. 293. ISBN 978-981-02-2084-6. OCLC 717012347.</ref>.

=== Ισότοπα ===
''Κύριο άρθρο: [[Ισότοπα του νατρίου]]''

[[20 (αριθμός)|20]] ισότοπα του νατρίου είναι γνωστά, αλλά μόνο το <sup>23</sup>Na είναι σταθερό. Δύο [[ραδιενέργεια|ραδιενεργά]], κοσμογονικά ισότοπα είναι υποπροϊόντα βομβαρδισμού από κοσμική ακτινοβολία: το <sup>22</sup>Na με ημιζωή 2,6 χρόνων και το <sup>24</sup>Na με [[ημιζωή]] 15 ωρών· τα υπόλοιπα ισότοπα έχουν διάρκεια ημιζωής λιγότερη από ένα λεπτό <ref>{{cite journal| last=Audi|first=Georges|title=The NUBASE Evaluation of Nuclear and Decay Properties| journal=Πυρηνική φυσική Α|volume=729|pages=3–128|year=2003| doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.001| bibcode=2003NuPhA.729....3A| last2=Bersillon| first2=O.| last3=Blachot| first3=J.| last4=Wapstra| first4=A.H.}}</ref>. Δύο πυρηνικά ισομερή έχουν ανακαλυφθεί, το μακροβιότερο <sup>24m</sup>Na έχει ημιζωή περί τα 20,2 [[δευτερόλεπτο|μs]]. Τυχαία ακτινοβόλιση με [[νετρόνιο|νετρόνια]], όπως για παράδειγμα σε περίπτωση κρίσιμου πυρηνικού ατυχήματος, μετατρέπει κάποια σταθερά άτομα <sup>23</sup>Na, διαλυμένα στο ανθρώπινο [[αίμα]], σε <sup>24</sup>Na, οπότε με τη μέτρηση της συγκέντρωσης <sup>24</sup>Na στο αίμα είναι δυνατός ο υπολογισμός της δόσης ακτινοβολίας νετρονίων που δέχτηκε ένα θύμα<ref>Sanders, F. W.; Auxier, J. A. (1962). "Neutron Activation of Sodium in Anthropomorphous Phantoms". ''HealthPhysics'' '''8''' (4): 371–379. doi:10.1097/00004032-196208000-00005. PMID 14496815.</ref>.

== Χημικές ενώσεις ==
[[Αρχείο:NaCl polyhedra.png|thumb|Δομή χλωριούχου νατρίου (NaCl), που δείχνει οκταεδρική χωροθέτηση γύρω από τα κέντρα Na<sup>+</sup> και Cl<sup>-</sup>. Αυτό το δίκτυο καταστρέφεται με τη διάλυση του άλατος σε νερό και επανασχηματίζεται μετά από την εξάτμιση (του νερού).]]
[[Αρχείο:Sodium stearate v2.svg|thumb|Δυο ισοδύναμες απεικονίσεις της χημικής δομής του [[στεατικό οξύ|στεατικού νατρίου]], ενός τυπικού [[σαπούνι|σάπωνα]].]]
Αρκετές χημικές ενώσεις του νατρίου έχουν σημαντική [[εμπόριο|εμπορική]] σημασία, όντας ιδιαίτερα κεντρικής σημασίας για [[βιομηχανία|βιομηχανίες]] που παράγουν [[γυαλί]], [[χαρτί]], [[σαπούνι]]α και [[ύφασμα|υφάσματα]]<ref name=":2">Alfred Klemm, Gabriele Hartmann, Ludwig Lange, "Sodium and Sodium Alloys" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2005, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a24_277</ref>. Οι σημαντικότερες από τις χημικές ενώσεις του νατρίου συμπεριλαμβάνουν το [[αλάτι|μαγειρικό αλάτι]] (NaCl), η [[ανθρακικό νάτριο|σόδα στάχτης]] (Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>), η [[όξινο ανθρακικό νάτριο|μαγειρική σόδα]] (NaHCO<sub>3</sub>), η [[υδροξείδιο του νατρίου|καυστική σόδα]] (NaOH), το [[νιτρικό νάτριο]] (NaNO<sub>3</sub>), το [[όξινο φωσφορικό νάτριο]] (Na<sub>2</sub>HPO<sub>4</sub>), το [[φωσφορικό νάτριο]] (Na<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>), το θειοθειικό νάτριο (Na<sub>2</sub>S<sub>2</sub>O<sub>3</sub>·5H<sub>2</sub>O) και ο [[βόρακας]] (Na<sub>2</sub>B<sub>4</sub>O<sub>7</sub>·10H<sub>2</sub>O)<ref name=":0">Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). "Natrium". ''Lehrbuch der Anorganischen Chemie'' (in German) (91–100 ed.). Walter de Gruyter. pp. 931–943. ISBN 3-11-007511-3.</ref>. Στις ενώσεις του, το νάτριο, συνήθως βρίσκεται ιονικά συνδεδεμένο με ανιόντα ή με και με μόρια νερού (οι ένυδρες ενώσεις), και θεωρείται ως σκληρό [[οξύ]] κατά [[Γκίλμπερτ Λιούις|Λιούις]] (''hard Lewis acid'')<ref>Cowan, James A. (1997). ''Inorganic Biochemistry: An Introduction''. Wiley-VCH. p. 7. ISBN 978-0-471-18895-7. OCLC 34515430.</ref>. Επίσης, οι περισσότεροι [[σαπούνι|σάπωνες]] είναι άλατα [[Λιπαρό οξύ|λιπαρών οξέων]] με νάτριο. Οι σάπωνες νατρίου είναι σκληρότεροι (και με υψηλότερες [[Θερμοκρασία τήξης|θερμοκρασίες τήξης]]) σε σύγκριση με τους σάπωνες καλίου<ref name=":0" />. Το χλωριούχο νάτριο χρησιμοποιείται σε αντιπαγωτικά και αποπαγωτικά μέσα, αλλά και ως συντηρητικό τροφίμων. Το όξινο ανθρακικό νάτριο χρησιμοποιείται στη μαγειρική. Το νάτριο προστίθεται σε πολλά σημαντικά φάρμακα για να βελτιώσει τη βιοδιαθεσιμότητά τους, παρόλο που σε πολλές περιπτώσεις το κάλιο είναι καλύτερο ιόν, αλλά το νάτριο είναι οικονομικότερο και έχει χαμηλότερο ατομικό βάρος<ref>Remington, Joseph P. (2006). Beringer, Paul, ed. ''Remington: The Science and Practice of Pharmacy'' (21st ed.). Lippincott Williams & Wilkins. pp. 365–366. ISBN 978-0-7817-4673-1. OCLC 60679584.</ref>. Το [[υδρίδιο του νατρίου]] (NaH) χρησιμοποιείται ως [[βάση]] σε διάφορες αντιδράσεις, όπως η [[αλδολική αντίδραση]] στην [[οργανική χημεία]], και ως [[οξειδοαναγωγή|αναγωγικό]] μέσο στην [[ανόργανη χημεία]]<ref>Wiberg, Egon; Wiberg, Nils; Holleman, A. F. (2001). ''Inorganic Chemistry''. Academic Press. pp. 1103–1104. ISBN 978-0-12-352651-9. OCLC 48056955.</ref>. 

=== Υδατοδιαλυτές ενώσεις ===
Το νάτριο τείνει να σχηματίζει υδατοδιαλυτές ενώσεις, όπως τα αλογονίδια, τα θειικά, τα νιτρικά, τα καρβοξυλικά και τα ανθρακικά άλατά του. Τα κύρια νατριούχα υδατικά χημικά είδη είναι τα υδροσύμπλοκα του νατρίου [Na(H<sub>2</sub>O)<sub>n</sub>]<sup>+</sup>, όπου n = 4-6<ref>"Comprehensive Coordination Chemistry II". 2004. p. 515. doi:10.1016/B0-08-043748-6/01055-0. ISBN 978-0-08-043748-4. <code>|chapter=</code> ignored (help)</ref>. Η υψηλή χημική συγγένεια του νατρίου για οξυγονούχους συναρμοτές είναι η βάση για τους αιθέρες - στέμματα, για τα μακρολιδικά αντιβιοτικά, όπου η αλληλεπίδραση με τα μεταφορικά Na<sup>+</sup> του μολυσμένου οργανισμού είναι λειτουργικά συγγενική, αλλά πιο σύνθετη.

Η άμεση καθίζηση αλάτων νατρίου από υδατικά τους διαλύματα είναι σπάνια, επειδή τα άλατα νατρίου τυπικά έχουν υψηλή χημική συγγένεια με το νερό. Μια εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα αποτελεί το [[βισμουθικό νάτριο]] (NaBiO<sub>3</sub>)<ref>Dean, John Aurie; Lange, Norbert Adolph (1998). ''Lange's Handbook of Chemistry''. McGraw-Hill. ISBN 0-07-016384-7.</ref>. Εξαιτίας της παραπάνω αναφερόμενης ευδιαλυτότητας των υδατικών διαλυμάτων αλάτων νατρίου, το στοιχείο απομονώνεται σε μορφή στερεού άλατος με εξάτμιση ή με καθίζηση από διαλύματα αλάτων του σε οργανικούς διαλύτες, όπως η [[αιθανόλη]]. Για παράδειγμα, η διαλυτότητα του χλωριούχου νατρίου στην αιθανόλη είναι μόλις 350 g/m³<ref>Burgess, J. (1978). ''Metal Ions in Solution''. New York: Ellis Horwood. ISBN 0-85312-027-7.</ref>. Οι [[αιθέρες - στέμματα]], όπως ο [[15-στέμμα-5]], μπορεί να χρησιμοποιηθούν ως [[καταλύτης μεταφοράς φάσης|καταλύτες μεταφοράς φάσης]]<ref>Starks, Charles M.; Liotta, Charles L.; Halpern, Marc (1994). ''Phase-Transfer Catalysis: Fundamentals, Applications, and Industrial Perspectives''. Chapman & Hall. p. 162. ISBN 978-0-412-04071-9. OCLC 28027599.</ref>. Η συγκέντρωση των ιόντων νατρίου μπορεί να υπολογιστεί μετά από επίδραση μεγάλης περίσσειας [[οξεικός ουρανυλιοψευδάργυρος|οξεικού ουρανυλιοψευδαργύρου]] [ZnUO<sub>2</sub>(CH<sub>3</sub>COO)<sub>4</sub>], οπότε καθιζάνει ανοικτοκίτρινο [Na(UO<sub>2</sub>)<sub>3</sub>Zn(CH<sub>3</sub>COO)<sub>9</sub>·6H<sub>2</sub>O], το οποίο μπορεί να [[Ζυγός|ζυγιστεί]]. Το καίσιο και το ρουβίδιο δεν αναμιγνύονται σε αυτήν την αντίδραση, αλλά το κάλιο και το λίθιο αναμιγνύονται<ref>Barber, H. 
H.; Kolthoff, I. M. (1929). "Gravimetric Determination of Sodium by the 
Uranyl Zinc Acetate Method. Ii. Application in the Presence of Rubidium,
 Cesium, Potassium, Lithium, Phosphate or Arsenate". ''J. Am. Chem. Soc.'' '''51''' (11): 3233. doi:10.1021/ja01386a008.</ref>. Μικρότερες συγκεντρώσεις νατρίου μπορούν να προσδιοριστούν με [[φασματοσκοπία ατομικής απορρόφησης]]<ref>Kingsley, G. R.; Schaffert, R. R. (1954). "Micro-flame Photometric Determination of Sodium, Potassium and Calcium in Serum with Solvents". ''J. Biol. Chem.'' '''206''' (2): 807–15. PMID 13143043.</ref> ή και [[Ποτενσιόμετρο|ποτενσιομετρικά]], χρησιμοποιώντας ιονεκλεκτικά ηλεκτρόδια<ref>Levy, G. B. (1981). "Determination of Sodium with Ion-Selective Electrodes". ''Clinical Chemistry'' '''27''' (8): 1435–1438. PMID 7273405.</ref>.

=== Ηλεκτρίδια και νατρίδια ===

Όπως και τα άλλα αλκαλιμέταλλα, το νάτριο διαλύεται στην [[αμμωνία]] και σε κάποιες [[αμίνες]], δίνοντας έντονα χρωματισμένα διαλύματα. Η εξάτμιση τέτοιων διαλυμάτων αφήνει ένα λαμπερό στρώμα μεταλλικού νατρίου. Τα διαλύματα νατρίου σε αμμωνία περιέχουν σύμπλοκα μοριακού τύπου [Na(NH<sub>3</sub>)<sub>6</sub>]<sup>+</sup>, των οποίων το θετικό φορτίο αντισταθμίζεται από επιδιαλυτωμένα ηλεκτρόνια, ως ανιόντα. [[Κρύπτωμα|Κρυπτώματα]] επιτρέπουν την απομόνωση τέτοιων συμπλόκων ως κρυσταλλικών στερεών. Κρυπτώματα, όπως οι αιθέρες - στέμματα και άλλα ιονοφόρα, έχουν μια υψηλή χημική συγγένεια για τα ιόντα νατρίου. Επίσης, παράγωγα νατριδίου (Na<sup>-</sup>) έχουν επίσης παρατηρηθεί<ref>Dye, J. L.; Ceraso, J. M.; Mei Lok Tak; Barnett, B. L.; Tehan, F. J. (1974). "Crystalline Salt of the Sodium Anion (Na<sup>−</sup>)". ''J. Am. Chem. Soc.'' '''96''' (2): 608–609. doi:10.1021/ja00809a060.</ref>, με προσθήκη κρυπτωμάτων σε διαλύματα νατρίου σε αμμωνία, μέσω [[δυσαναλογοποίηση]]ς<ref>Holleman, A. F.; Wiberg, E.; Wiberg, N. (2001). ''Inorganic Chemistry''. Academic Press. ISBN 978-0-12-352651-9. OCLC 48056955.</ref>.

=== Οργανονατριακές ενώσεις ===
[[Αρχείο:Monensin2.png|thumb|Η δομή του συμπλόκου του αντιβιοτικού [[μονενσίνη-Α]] με ιόντα νατρίου, που εικονίζονται κίτρινα.]]
Πολλές οργανονατριακές ενώσεις έχουν παρασκευαστεί. Εξαιτίας της υψηλής τους πόλωσης, οι δεσμοί C-Na, συμπεριφέρονται σαν πηγές καρβανιόντων, δηλαδή ως άλατα με οργανικά ανιόντα. Κάποια καλά μελετημένα τέτοια παράγωγα συμπεριλαμβάνουν το [[κυκλοπενταδιενίδιο του νατρίου]] (NaC<sub>5</sub>H<sub>5</sub>) και το τριτυλικό νάτριο (Ph<sub>3</sub>CNa)<ref>Renfrow, Jr., W. B.; Hauser, C. R. (1943). "Triphenylmethylsodium". ''Org. Synth.''; ''Coll. Vol.'' '''2''', p. 607</ref>.

== Παραπομπές και σημειώσεις==
<references />

== Εξωτερικοί σύνδεσμοι ==
{{commons|sodium}}
{{βικιλεξικό}}
* [http://www.epyna.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=912 Υποστηρικτικό διδακτικό υλικό Χημείας: Το Νάτριο.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071010220308/http://www.epyna.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=912 |date=2007-10-10 }}


{{Ενώσεις νατρίου}}
{{Περιοδικός πίνακας}}
{{Authority control}}
{{Χημικό στοιχείο-επέκταση}}

{{DEFAULTSORT:Νατριο}}
[[Κατηγορία:Νάτριο| ]]
[[Κατηγορία:Χημικά στοιχεία]]