Πάουλ Κρέτσεν

Πρότυπο:Πληροφορίες προσώπου Ο Πάουλ Γιόζεφ Κρέτσεν (Paul Jozef Crutzen, 3 Δεκεμβρίου 1933 – 28 Ιανουαρίου 2021) ήταν Ολλανδός χημικός της ατμόσφαιρας, κάτοχος Βραβείου Νόμπελ Χημείας από το 1995. Είναι γνωστός για τις έρευνές του στην climate change και για τη διάδοση του όρου «ανθρωπόκαινος», που περιγράφει τη σημερινή γεωλογική εποχή, κατά την οποία οι ανθρώπινες δραστηριότητες ασκούν μεγάλη επίδραση στο σύνολο της Γης.

Οικογένεια και σπουδές

Η παιδική ηλικία του Κρέτσεν άρχισε λίγα μόλις χρόνια πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Πήγε στο δημοτικό λίγους μήνες μετά την κατάληψη της Ολλανδίας από τη Γερμανία. Μετά από πολλές καθυστερήσεις και αλλαγές σχολείων εξαιτίας των πολεμικών συνθηκών, ο Κρέτσεν τελείωσε το δημοτικό και πήγε στο γυμνάσιο το 1946, όπου έμαθε να μιλάει καλά γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά. Εκτός από την κλίση του προς τις ξένες γλώσσες, εστίασε και στις φυσικές επιστήμες. Μετά το σχολείο, εισάχθηκε σε μία τεχνική σχολή με προοπτική να γίνει πολιτικός μηχανικός, διακόπτοντας για να υπηρετήσει υποχρεωτική στρατιωτική θητεία 21 μηνών. Κατόπιν σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, παίρνοντας «μάστερ» το 1963 και διδακτορικό (σουηδ. Filosofie Licentiat) με άριστα στη μετεωρολογία το 1968. Ο τίτλος της διδακτορικής διατριβής του ήταν Προσδιορισμός των παραμέτρων που εμφανίζονται στην «ξηρή» και στην «υγρή» φωτοχημική θεωρία για το όζον της στρατόσφαιρας. Συνέχισε εκπονώντας και διατριβή επί υφηγεσία (σουηδ. Filosofie Doctor) με τίτλο Επί της φωτοχημείας του όζοντος στη στρατόσφαιρα και την τροπόσφαιρα, και ρύπανση της στρατόσφαιρας από αεροσκάφη μεγάλου υψομέτρου (1973), υπό τους Βρετανούς καθηγητές της Οξφόρδης Τζων Θ. Χάφτον και Ρ.Π. Γουέιν.

Οι έρευνες και η σταδιοδρομία του

Ο Κρέτσεν ερεύνησε κυρίως θέματα χημείας της ατμόσφαιρας. Είναι πιο γνωστός για τις έρευνές του σχετικώς με την «τρύπα του όζοντος». Το 1970 υπέδειξε ότι οι εκπομπές υποξειδίου του αζώτου ($N_{2}O$), ενός σταθερού αερίου που παράγεται από βακτήρια του εδάφους, μπορούν να επηρεάζουν την ποσότητα του μονοξειδίου του αζώτου (NO) στη στρατόσφαιρα: έδειξε ότι το $N_{2}O$ φθάνει πράγματι στη στρατόσφαιρα, όπου μετατρέπεται σε NO. Κατόπιν υπέδειξε ότι η αυξανόμενη χρήση λιπασμάτων θα μπορούσε να είχε αυξήσει τις εκπομπές $N_{2}O$ σε υψηλότερα από τα φυσικά επίπεδα και ότι αυτό θα ισοδυναμούσε με αύξηση του NO στη στρατόσφαιρα και θα μπορούσε να επηρεάσει το στρώμα του όζοντος. Το επόμενο έτος ο Κρέτσεν και ανεξάρτητα από αυτόν ο Χάρολντ Τζόνστον υπεστήριξαν ότι οι εκπομπές NO από τα τότε προτεινόμενα επιβατικά υπερηχητικά αεροσκάφη, που θα πετούσαν στην κατώτερη στρατόσφαιρα, θα μπορούσαν επίσης να μειώσουν το στρώμα του όζοντος. Ωστόσο, νεότερες αναλύσεις έχουν αμφισβητήσει τη σημασία μιας τέτοιας εξελίξεως.

Από το 1980 ο Κρέτσεν εργαζόταν στο Τμήμα Χημείας της Ατμόσφαιρας του Ινστιτούτου Χημείας Μαξ Πλανκ στο Μάιντς της Γερμανίας, στο Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Σκριπς, στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σεούλ (Νότια Κορέα). Επιπλέον, επί αρκετά χρόνια υπήρξε έκτακτος καθηγητής Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Τζόρτζια και ερευνητής καθηγητής στο Τμήμα Μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου της Στοκχόλμης.

Η ανθρωπόκαινος εποχή

Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα του Κρέτσεν συγκαταλέγεται και η ανθρωπόκαινος εποχή. Το έτος 2000, στο δελτίο νο. 41 του Διεθνούς Προγράμματος Γεώσφαιρας-Βιόσφαιρας (IGBP), ο Κρέτσεν και ο παλαιοβιολόγος Γιουτζήν Στέρμερ (Eugene F. Stoermer, 1934-2012), προκειμένου να υπογραμμίσουν τον κεντρικό ρόλο της ανθρωπότητας στην οικολογία και τη γεωλογία, πρότειναν τη χρήση του όρου αυτού για την τρέχουσα γεωλογική εποχή. Ως προς το πότε αυτή άρχισε, έγραψαν:

Ο ορισμός μιας κάπως συγκεκριμένης χρονολογήσεως της ενάρξεως της «ανθρωπόκαινης εποχής» φαίνεται κάπως αυθαίρετη, αλλά προτείνουμε τον ύστερο 18ο αιώνα, αν και γνωρίζουμε ότι μπορούν να γίνουν και εναλλακτικές προτάσεις (κάποιοι ίσως να συμπεριλάβουν ακόμα και ολόκληρη την ολόκαινο). Ωστόσο επιλέγουμε αυτή τη χρονολόγηση επειδή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες τα πλανητικά αποτελέσματα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχουν καταστεί ευκολοδιάκριτα. Αυτή είναι η περίοδος κατά την οποία δεδομένα από τους πυρήνες πάγου παγετώνων δείχνουν την έναρξη μιας αυξήσεως στις ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις αρκετών αερίων θερμοκηπίου, ιδίως του CO₂ και του CH₄. Μια τέτοια χρονολογία συμπίπτει επίσης με την ανάπτυξη της ατμομηχανής του Τζέιμς Βατ το 1784.

Η παγκόσμια επιθέρμανση

Ο Στηβ Κόνορ, επιστημονικός συντάκτης της εφημερίδας The Independent, έγραψε το 2006:

Ο Καθηγητής Πάουλ Κρέτσεν, που κέρδισε Βραβείο Nobel το 1995 για την έρευνά του σχετικά με την τρύπα του όζοντος, πιστεύει ότι οι πολιτικές προσπάθειες για τον περιορισμό των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου είναι τόσο αξιολύπητες, ώστε χρειάζεται ένα ριζικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Σε ένα δοκίμιο επιστημονικής πολεμικής που δημοσίευσε στο τεύχος Αυγούστου 2006 του ερευνητικού περιοδικού Climatic Change, γράφει ότι χρειάζεται μία «οδός διαφυγής» εάν η παγκόσμια επιθέρμανση αρχίσει να βγαίνει εκτός ελέγχου.

Ο Κρέτσεν υποστήριξε λύσεις κλιματικής μηχανικής, όπως την τεχνητή μείωση των θερμοκρασιών στην επιφάνεια της Γης με την απελευθέρωση σωματιδίων θείου στην ανώτερη ατμόσφαιρα και άλλων σωματιδίων στην κατώτερη ατμόσφαιρα. Αυτά τα σωματίδια θα ανακλούσαν το ηλιακό φως πίσω στο διάστημα. Η αμφιλεγόμενη αυτή πρόταση θα μπορούσε να μειώσει την επίδραση από τη συσσώρευση αερίων θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα που προκαλούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες.

Τον Ιανουάριο του 2008 ο Κρέτσεν δημοσίευσε υπολογισμούς κατά τους οποίους η απελευθέρωση υποξειδίου του αζώτου ($N_{2}O$) κατά την παραγωγή βιοκαυσίμων συνεισέφερε περισσότερο στην υπερθέρμανση του πλανήτη από ό,τι τα ορυκτά καύσιμα που αντικαθιστούσαν.

Τιμητικές διακρίσεις

Εκτός από το Βραβείο Νόμπελ του 1995, ο Κρέτσεν έχει πολλές άλλες τιμητικές διακρίσεις στο ενεργητικό του. Μεταξύ άλλων:

• 1985: Βραβείο «Λέο Σίλαρντ» για τη «φυσική για το δημόσιο συμφέρον», από την Αμερικανική Φυσική Εταιρεία
• 1989: Βραβείο περιβαλλοντικού επιτεύγματος Τάυλερ
• 1990: Εκλογή του ως αντεπιστέλλοντος μέλους της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών της Ολλανδίας
• 1991: Εκλογή του ως μέλους της Σουηδικής Βασιλικής Ακαδημίας Επιστημών
• 1995: Το Βραβείο Νόμπελ Χημείας, από κοινού με τον Μεξικανό Μάριο Μολίνα και τον Αμερικανό Σέργουντ Ρόουλαντ
• 1995: Παγκόσμιο Βραβείο Όζοντος για «εξέχουσα συνεισφορά στην προστασία του στρώματος του όζοντος», από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών
• 1996: Εκλογή του ως επίτιμου μέλους της Διεθνούς Επιτροπής Όζοντος
• 1999: Εκλογή του ως αλλοδαπού μέλους της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών
• 2006: Εκλογή του ως αλλοδαπού μέλους της Βασιλικής Εταιρείας (ForMemRS)
• 2019: Χρυσό μετάλλιο Λομονόσοφ

Επιπλέον, το 2002 ανακοινώθηκε ότι ο Κρέτσεν ήταν ο παγκοσμίως περισσότερο αναφερόμενος συγγραφέας στις γεωεπιστήμες, με 2.911 ετεροαναφορές (citations) σε 110 εργασίες του κατά τη δεκαετία 1991-2001.

Προσωπική ζωή

Το 1956 ο Πάουλ Κρέτσεν γνώρισε την Τέρτου Σόινινεν (Terttu Soininen) και τον Φεβρουάριο του 1958 παντρεύτηκαν. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους απέκτησαν μια κόρη, την Ιλόνα. Τον Μάρτιο του 1964 απέκτησαν μία ακόμα θυγατέρα, τη Σύλβια.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο Π. Κρέτσεν στον ιστότοπο των Βραβείων Nobel
• Προσωπική του «ιστοθέση» στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ

Πρότυπο:Βραβείο Νόμπελ Χημείας Νικητές (1976–2000) Πρότυπο:Portal bar Πρότυπο:Authority control