Σαλικυλαλδεΰδη

Η σαλικυλαλδεΰδη (αγγλικά salicylaldehyde) είναι αρωματική οργανική χημική ένωση, που περιέχει άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο, με μοριακό τύπο C₇H₆O₂, αλλά συμβολίζεται συχνότερα με τον ημισυντακτικό της τύπο (C₆H₄)(2-ΟΗ)CHO.

Ο τύπος αυτός δείχνει ότι η βενζαλδεΰδη αποτελείται δομικά από μια βενζοομάδα (-C₆H₄-), μια υδροξυλομάδα (-ΟΗ) συνδεμένη με το #2 άτομο άνθρακα του βενζολικού δακτυλίου και μια φορμυλομάδα (-CHO). Πιο συγκεκριμένα, αποτελεί μια από τις τρεις (3) ισομερείς υδροξυβενζαλδεΰδες. Οι άλλες δύο (2) υδροξυβενζαλδεΰδες είναι η 3-υδροξυβενζαλδεΰδη [(C₆H₄)(3-ΟΗ)CHO] και η 4-υδροξυβενζαλδεΰδη [(C₆H₄)(4-ΟΗ)CHO]. Η χημικά καθαρή σαλικυλαλδεΰδη, στις «κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος», δηλαδή σε θερμοκρασία 25°C και υπό πίεση 1 atm, είναι άχρωμο ελαιώδες υγρό με οσμή πικραμύγδαλου, όταν οι ατμοί της βρίσκονται σε υψηλή συγκέντρωση. Η σαλικυλαλδεΰδη είναι κομβική πρόδρομη ένωση για μια ποικιλία χηλικών ενώσεων, κάποιες από τις οποίες είναι εμπορικά σημαντικές. Εκτός από τη «μητρική» σαλικυλαλδεΰδη, ο όρος επεκτείνεται και σε σειρά «θυγατρικών» παραγώγων της, που ενίοτε αναφέρονται συλλύβδην (μαζί με τη «μητρική» ένωση) «σαλικυλαλδεΰδες».

Φυσική παρουσία

Η σαλυκυλαλδεΰδη αναγνωρίστηκε χαρακτηριστικό αρωματικό συστατικό του φαγόπυρου.

Αποτελεί επίσης συστατικό του καστορέλαιου, που παράγεται  από το υγρό περιεχόμενο των καστορικών σάκων των ώριμων Βορειοαμερικανικών και Ευροπαϊκών καστόρων, και χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία.

Επιπλέον, η σαλυκυλαλδεΰδη παρουσιάζεται σε αμυντικές εκκρήσεις προνυμφών διαφόρων σκαθάριών των φύλλων, σε είδη που ανήκουν στο υποφύλο Chrysomelina. Παράδειγμα τέτοιου σκαθαριού, που παράγει σαλικυλαλδεΰδη είναι το κόκκινο σκαθάρι φύλλων λεύκας, με βιολογική ονομασία Chrysomela populi.

Παραγωγή

Η σαλικυλαλδεΰδη παράγεται από  φαινόλη (PhOH) και χλωροφόρμιο (CHCl₃), μετά από συνθέρμανση με υδροξείδιο του νατρίου (NaOH) ή υδροξείδιο του καλίου (KOH) σύμφωνα με την αντίδραση Reimer–Tiemann :

Εναλλακτικά, παράγεται με αντιδράσεις συμπύκνωσης φαινολών ή κάποιων παραγώγων τους με φορμαλδεΰδη (ΗCHO), που δίνουν 2-υδροξυβενζυλική αλκοόλη [(C₆H₄)(2-ΟΗ)CH₂OH] , που μπορεί, με τη σειρά της, να οξειδωθεί σε σαλικυλαλδεΰδη.

Οι «θυγατρικές» σαλικυλαλδεΰδες μπορούν να παραχθούν από την αντίστοιχη φαινόλη, μέσω της αντίδρασης Νταφ (Duff reaction) ή μετά από επίδραση με παραφορμαλδεΰδη, με την παρουσία χλωριούχου μαγνησίου (MgCl₂) και μιας βάσης.

Αντιδράσεις και εφαρμογές

H σαλικυλαλδεΰδη χρησιμοποιείται ως πρόδρομη ένωση για τις ακόλουθες:

1. Κατεχόλη
2. Βενζοφουράνιο
3. N-αλκυλοσαλικυλαλδεϋδιμίνη
4. 3-καρβαιθοξυκουμααρίνιο

Κατεχόλη

H σαλικυλαλδεΰδη μπορεί να οξειδωθεί από το υπεροξείδιο του υδρογόνου (H₂O₂), δίνιοτας κατεχόλη. (Αντίδραση Ντεϊκίν, Dakin reaction):

$\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}{\mathrm{O}}_{\mathrm{2}}\stackrel{}{\to }\mathrm{2}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}\mathrm{+}\mathrm{C}{\mathrm{O}}_{\mathrm{2}}\mathrm{\uparrow }\mathrm{+}$

Αλκυλίωση και αιθεροποίηση

Αρχικά με O-αλκυλίωση σαλικυλαλδεΰδης με χλωραιθανικό οξύ (ClCH₂COOH) και έπειτα με ενδομοριακή αφυδάτωση, σε συνθήκες αιθεροποίησης, παράγεται τελικά βενζοφουράνιο.

Αζωτούχα παράγωγα

Η σαλικυλαδεΰδη μετατρέπεται σε χηλικούς συναρμοτές μετά από αντίδραση συμπύκνωσης με αμίνες. Για παράδειγμα, με 1,2-αιθανοδιαμίνη (H₂NCH₂CH₂NH₂) συμπυκνώνεται δίνοντας το συναρμοτή σέιλεν. Με υδροξυλαμίνη (NH₂OH) δίνει σαλικυλαδοξίμη [(C₆H₄)(2-OH)CH=NOH]. Με αλκυλαμίνη (RNH₂) δίνει N-αλκυλοσαλικυλιμίνη [(C₆H₄)(2-OH)CH=NR]:

$\mathrm{+}\mathrm{R}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\stackrel{}{\to }{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}\mathrm{+}\mathrm{(}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{)}\mathrm{(}\mathrm{2}\mathrm{-}\mathrm{O}\mathrm{H}\mathrm{)}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{=}\mathrm{N}\mathrm{R}$

Αλδολική συμπύκνωση

Η σαλικυλαδεΰδη με μηλονικό διαιθυλεστέρα (CH₃CH₂OOCCH₂COOCH₂CH₃) δίνει 3-καρβαιθοξυκουμαρίνιο μέσω αλδολικής συμπύκνωσης

Κουμαρίνη

Η σαλικυλαδεΰδη με αιθανικό ανυδρίτη (CH₃CO₃CH₃) δίνει κουμαρίνη, μέσω σύνθεσης Πέρκινσχεν (Perkinschen synthesis):

Δείτε επίσης

1. Βενζαλδεΰδη
2. 4-μεθυλοβενζαλδεΰδη
3. 3-υδροξυβενζαλδεΰδη
4. 4-υδροξυβενζαλδεΰδη

Πηγές

• Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου, Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
• Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
• SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
• Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982
• Δημήτριου Ν. Νικολαΐδη: Ειδικά μαθήματα Οργανικής Χημείας, Θεσσαλονίκη 1983.