Αριθμός Ιωδίου

Ο Αριθμός Ιωδίου είναι παράμετρος ακορεστότητας των λιπαρών οξέων. Ισούται με την ποσότητα ιωδίου που συνδέεται με 100 γραμμάρια λιπώδους ιστού ή μείγματος λιπαρών οξέων. Το ιώδιο αντιδρά με τους διπλούς δεσμούς των λιπαρών οξέων, οπότε όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός ιωδίου τόσο περισσότεροι C=C δεσμοί υπάρχουν στο λίπος. Για παράδειγμα το λάδι καρύδας είναι πολύ κορεσμένο, και άρα καλύτερο για την παρασκευή σαπουνιών. Αφετέρου, το λινέλαιο είναι πολύ ακόρεστο, και άρα είναι αποξηραντικό έλαιο καλύτερο για την παρασκευή ελαιοχρωμάτων.

Πίνακας με αριθμούς Ιωδίου

Λίπος	Αριθμός Ιωδίου
Λάδι Τουνγκ	Πρότυπο:Nts – 173
Μουρουνέλαιο	Πρότυπο:Nts – 180
Έλαιο από σπόρους σταφυλιών	Πρότυπο:Nts – 144
Φοινικέλαιο	Πρότυπο:Nts – 51
Βούτυρο	Πρότυπο:Nts – 40
Ελαιόλαδο	Πρότυπο:Nts – 88
Καστορέλαιο	Πρότυπο:Nts – 90
Κοκοφοινικέλαιο	Πρότυπο:Nts – 10
Φοινικοπυρηνέλαιο	Πρότυπο:Nts – 19
Βούτυρο κακάο	Πρότυπο:Nts – 40
Έλαιο χοχόμπα	Πρότυπο:Nts ~82
Έλαιο παπαρούνας	Πρότυπο:Nts ~133
Βαμβακέλαιο	Πρότυπο:Nts – 117
Αραβοσιτέλαιο	Πρότυπο:Nts – 133
Λάδι κανόλας	Πρότυπο:Nts – 126
Κραμβέλαιο	Πρότυπο:Nts – 120
Σιτέλαιο	Πρότυπο:Nts – 134
Ηλιέλαιο	Πρότυπο:Nts – 144
Λινέλαιο	Πρότυπο:Nts – 178
Σογιέλαιο	Πρότυπο:Nts – 136
Φυστικέλαιο	Πρότυπο:Nts – 106
Ριζέλαιο	Πρότυπο:Nts – 108
Καρυέλαιο	Πρότυπο:Nts – 155
Σπορέλαιο Κεϊβης	Πρότυπο:Nts – 100

Μεθοδολογία

Το χρώμα του ογκομετρικού διαλύματος ιωδίου πριν την έναρξη της αντίδρασης είναι καφετί (αριστερά).Στο τέλος της αντίδρασης, όταν όλη η ποσότητα του ιωδίου έχει καταναλωθεί, το διάλυμα είναι άχρωμο (δεξιά).

Η ανάλυση γίνεται με τεχνικές ιωδομετρίας. Το διάλυμα ιωδίου είναι κίτρινου/καφετί χρώματος. Όταν προστίθεται στο δείγμα, το ιώδιο αντιδρά με τις δραστικές χημικές ομάδες (εδώ C=C διπλούς δεσμούς) οπότε η περιεκτικότητα του διαλύματος σε ιώδιο μειώνεται, και εξίσου μειώνεται η χρωματική του ένταση. Δηλαδή, η μεταβολή στη χρωματική ένταση του διαλύματος ισούται με τη μεταβολή της περιεκτικότητάς του σε ελεύθερο Ιώδιο.

Η χημική αντίδραση της ανάλυσης παράγει διίωδοαλκάνια (όπου R και R' είναι αλκύλιο ή άλλη οργανική ομάδα):

$\mathrm{R}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{=}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{-}{\mathrm{R}}^{\prime }\mathrm{+}{\mathrm{I}}_{\mathrm{2}}\mathrm{⟶}\mathrm{R}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{I}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{I}\mathrm{-}{\mathrm{R}}^{\prime }$

Το πρόδρομο αλκένιο (RCH=CHR) είναι άχρωμο όπως και τα προϊόντα της αντίδρασης (RCHI-CHIR').

Στην τυπική διαδικασία, το λιπαρό οξύ αντιδρά με περίσσεια διαλύματος Hanuš ή Wijs, που είναι, αντίστοιχα, διαλύματα μονοβρωμιδίου του ιωδίου (IBr) και μονοχλωριδίου του ιωδίου (ICl) σε παγόμορφο οξικό οξύ. Το μονοβρωμίδιο (ή μονοχλωρίδιο) που δεν αντέδρασε μετατρέπεται σε ιώδιο κατόπιν αντίδρασης με ιωδιούχο κάλιο, και η συγκέντρωση του ιωδίου προσδιορίζεται με ογκομετρική ανάλυση με θειοθειικό νάτριο.

Μέθοδοι προσδιορισμού του Αριθμού Ιωδίου

Μέθοδος Huebl

Ο αριθμός Ιωδίου εισήχθηκε από τον Hübl και περιλαμβάνει ογκομετρική ανάλυση των λιπών με το αντιδραστήριο (μάλλον χλωριούχο ιώδιο) να σχηματίζεται in situ από χλωριούχο υδράργυρο και ιώδιο. 

Μέθοδος Wijs 

Προσθήκη χλωριούχου ιωδίου και ογκομέτρηση της περίσσειας με θειοθειικό νάτριο κατά DIN 53241-1:1995-05.

Μέθοδος Hans P. Kaufmann

Βρωμίωση των διπλών δεσμών στο σκοτάδι.  

$\mathrm{B}{\mathrm{r}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}{\mathrm{R}}_{\mathrm{1}}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{=}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{-}{\mathrm{R}}_{\mathrm{2}}\mathrm{⟶}{\mathrm{R}}_{\mathrm{1}}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{B}\mathrm{r}\mathrm{-}\mathrm{C}\mathrm{H}\mathrm{B}\mathrm{r}\mathrm{-}{\mathrm{R}}_{\mathrm{2}}$

Αντίδραση της περίσσειας βρωμίου με ιωδιούχα.

$\mathrm{B}{\mathrm{r}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{I}}^{\mathrm{-}}\mathrm{⟶}{\mathrm{I}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}\mathrm{2}\mathrm{B}{\mathrm{r}}^{\mathrm{-}}$

Και ογκομετρική ανάλυση της περίσσειας του ιωδίου με θειοθειϊκό.

${\mathrm{I}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{S}}_{\mathrm{2}}{O}_{\mathrm{3}}^{\mathrm{2}\mathrm{-}}\mathrm{⟶}\mathrm{2}{\mathrm{I}}^{\mathrm{-}}\mathrm{+}{\mathrm{S}}_{\mathrm{4}}{O}_{\mathrm{6}}^{\mathrm{2}\mathrm{-}}$

Σχετικές αναλυτικές μέθοδοι

• Αριθμός σαπωνοποίησης
• Αριθμός υπεροξειδίου
• Αριθμός οξύτητας