ο-μεθυλοβενζονιτρίλιο

Το o-μεθυλοβενζονιτρίλιο ή 2-μεθυλοβενζονιτρίλιο ή o-τολουνιτρίλιο ή 2-κυανοτολουόλιο ή ο-κυανοτολουόλιο ή 2-μεθυλοβενζενοκαρβονιτρίλιο είναι το απλούστερο αρωματικό νιτρίλιο, με σύντομο συντακτικό τύπο o-CH₃C₆H₄CN. Είναι ένα άχρωμο προς ανοικτό γαλάζιο υγρό.

Παραγωγή

Με κυάνωση o-μεθυλοφαινυλαλογονιδίου

Με επίδραση κυανιούχου καλίου σε o-μεθυλοφαινυλαλογονίδιο (o-CH₃C₆H₄X), παράγεται ο-μεθυλοβενζονιτρίλιο:

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{X}\mathrm{+}\mathrm{K}\mathrm{C}\mathrm{N}\stackrel{}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{K}\mathrm{X}$

Με αφυδάτωση ο-μεθυλοβενζαμιδίου

Με επίδραση αφυδατικών μέσων, όπως πεντοξείδιο του φωσφόρου (P₂O₅) ή πενταχλωριούχο φωσφόρο (PCl₅) ή θειονυλοχλωρίδιο (SOCl₂), σε ο-μεθυλοβενζαμίδιο παράγεται ο-μεθυλοβενζονιτρίλιο:

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{O}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\stackrel{P_2{O}_5\acute{\eta }PC{l}_5\acute{\eta }SOC{l}_2}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}$

Με επίδραση ο-μεθυλοφαινυλομαγνησιαλογονιδίου σε χλωροκυάνιο

Με επίδραση ο-μεθυλοφαινυλομαγνησιαλογονίδιου σε χλωροκυάνιο (ClCN) παράγεται ο-μεθυλοβενζονιτρίλιο:

$\mathrm{N}\mathrm{a}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{C}{\mathrm{l}}_{\mathrm{2}}\stackrel{}{\to }\mathrm{N}\mathrm{a}\mathrm{C}\mathrm{l}\mathrm{+}\mathrm{C}\mathrm{l}\mathrm{C}\mathrm{N}$
$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{X}\mathrm{+}\mathrm{M}\mathrm{g}\stackrel{|E{t}_{2}O|}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{M}\mathrm{g}\mathrm{X}\stackrel{+ClCN}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{M}\mathrm{g}\mathrm{X}\mathrm{C}\mathrm{l}\mathrm{\downarrow }$

Χημικές ιδιότητες και παράγωγα

Υδρόλυση

1. Με μερική υδρόλυση ο-μεθυλοβενζονιτριλίου, παράγεται ο-μεθυλοβενζαμίδιο:

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}\stackrel{}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{O}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}$

2. Με πλήρη υδρόλυση ο-μεθυλοβενζονιτριλίου, παράγεται ο-μεθυλοβενζοϊκό οξύ:

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}\stackrel{}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{O}\mathrm{O}\mathrm{H}\mathrm{+}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}$

Παραγωγή ο-μεθυλοφαινυλοκετόνης

Με επίδραση οργανομαγνησιακής ένωσης (RMgX) και έπειτα υδρόλυση, παράγεται ο-μεθυλοφαινυλοκετόνη

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{R}\mathrm{M}\mathrm{g}\mathrm{X}\stackrel{}{\to }\mathrm{R}\mathrm{C}\mathrm{(}\mathrm{o}\mathrm{-}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}\mathrm{)}\mathrm{=}\mathrm{N}\mathrm{M}\mathrm{g}\mathrm{X}\stackrel{+2H_{2}O}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{O}\mathrm{R}\mathrm{+}\mathrm{M}\mathrm{g}\mathrm{(}\mathrm{O}\mathrm{H}\mathrm{)}\mathrm{X}\mathrm{\downarrow }\mathrm{+}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}$

Υδρογόνωση

1. Με καταλυτική υδρογόνωση παράγεται ο-μεθυλοβενζυλαμίνη:

$\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\stackrel{Ni}{\to }\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}$

2. Με επίδραση λιθιοαργιλιοϋδρίδιου παράγεται ο-μεθυλοβενζυλαμίνη:

$\mathrm{2}\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\mathrm{+}\mathrm{L}\mathrm{i}\mathrm{A}\mathrm{l}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{+}\mathrm{2}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{O}\stackrel{Ni}{\to }\mathrm{2}\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{N}{\mathrm{H}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}\mathrm{L}\mathrm{i}\mathrm{A}\mathrm{l}{\mathrm{O}}_{\mathrm{2}}$

Παραγωγή ενώσεων συναρμογής

Παράγει εύκολα διάφορες ενώσεις συναρμογής. Π.χ. με επίδραση χλωριούχου παλλάδιου παράγεται δι(ο-μεθυλοφαινυλοκυανο)διχλωροπαλλάδιο:

$\mathrm{P}\mathrm{d}\mathrm{C}{\mathrm{l}}_{\mathrm{2}}\mathrm{+}\mathrm{2}\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}\stackrel{}{\to }\mathrm{[}\mathrm{P}\mathrm{d}\mathrm{C}{\mathrm{l}}_{\mathrm{2}}\mathrm{(}\mathrm{o}\mathrm{-}\mathrm{C}{\mathrm{H}}_{\mathrm{3}}{\mathrm{C}}_{\mathrm{6}}{\mathrm{H}}_{\mathrm{4}}\mathrm{C}\mathrm{N}{\mathrm{)}}_{\mathrm{2}}\mathrm{]}$

Πηγές

• Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου: Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
• Α. Βάρβογλη, Χημεία Οργανικών Ενώσεων, παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
• SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
• Ν.Α. Πετάση: Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας, 1982
• Δημήτριου Ν. Νικολαΐδη: Ειδικά μαθήματα Οργανικής Χημείας, Θεσσαλονίκη 1983.